واژگان احیا و اصلاح
واژگان «احیاء» و «اصلاح در ادبیات دینی سابقه دیرینه ای دارد و استعمال آن به عصر نزول وحی برمی برگردد. این دو واژه در برخی از آیاتی که خداوند بر پیامبر (ص) خاتم نازل کرده به کار رفته و سپس به متون و نصوص دیگر راه یافته است
احیاگری در فرهنگ قرآنی
این واژه در مواضع و موارد متعددی در قرآن آمده است که معنای کلی آن به معنای زنده کردن حیات بخشیدن است که این زنده شدن و یا زنده کردن در حوزه های مختلف مورد بحث است و ما به آیاتی که باموضوع مورد بحث ارتباط نزدیک تری دارد، اشاره می کنیم _ احیای افراد جامعه از مرگ مادی و معنوی توسط هم نوعان خویش (مَن ْ اَحیاها فَکَانَّما أحْیَا النَاس جمیعاً)؛ «هر کسی یک انسان را زنده کند، مثل این است که همه مردم را حیات بخشیده »_ احیای جامعه به سبب اجرای احکام الهی (و لکم فی قصاص حَیاه ٌ یا اولی الالباب ؛ «در اجرای ِ حکم ِ الهی ِ قصاص برای شما حیات و زندگی است ای صاحبان عقل و خرد»._ احیا در پرتو ایمان و پذیرش دعوت خدا و رسولش قرآن کریم به مومنان نیز فرمان داده که دعوت احیاگرانه خداوند و پیامبر او را اجابت کنند:(یا ایها الذین امنوا استجیبوا لله و لِلرَّسُول اِذا دَعاکم لما یحییکم . ای اهل ایمان چون خدا و رسول شما را به ایمان دعوت کنند اجابت کنید تا به حیات ابدی رسید.مفسران مطالبی را از این آیه برداشت کرده اند، برخی گفته اند: منظور از آن «دعوت ِ حیات بخش ، جهاد است زیرا به وسیله جهاد، دین
عزت می یابد. چنان که علی (ع) می فرماید:«فرض الله الجهاد عزاً للاسلام .و وقتی دین در جامعه عزّت یابد، آن جامعه جامعه ای زنده خواهد بود و در صورت رسیدن به فیض شهادت (در جهاد)، خود نیز حیات جاودانه می یابد.برخی نیز ایمان آوردن و پذیرش دعوت پیامبر را سبب «حیات دل و جان و کفر را علت مرگ آن دانسته اند.گروهی هم اعتقاد به قرآن و فراگرفتن علم و دین را مایه حیات انسان به شمارمی آورند، زیرا که مشابهت و مناسبتی میان نادانی و دانایی با «مرگ و زندگی وجود دارد.شماری از مفسران مقصود از دعوت حیات بخش را دعوت به سوی بهشت تعبیر کرده اند، زیرا که حیات جاودانی در آن جاست علامه طباطبایی گر چه همه این برداشت ها را وجوهی می داند که می توان آیه را با آن تطبیق داد، ولی خود بر این باور است که اصولاً دعوت حق در همه ابعاد آن احیاگراست آموزه ها و احکام الهی انسان را برای درک زندگی حقیقی و معنوی آماده می سازد وحیاتی می بخشد که علم نافع و عمل صالح سرچشمه آن است آن چنان که خداوند فرموده است (مَن ْ عمل صالحاً من ذکرٍ اَوْ أنْثی و هو مُؤمن فَلنُحْیینّه حَیاه ً طَیّبه و لنجزینهم اجرهم بِاَحْسَن َ ما کانوا یعملون ، هر زن و مردی که کاری نیک و شایسته کند، در حالی که مؤمن باشد، هر آینه او را به زندگی پاک و خوش زنده بداریم و مزدشان را بر پایه نیکوترین کاری که می کردند پاداش دهیم .آیه مورد بحث که می فرماید: (اذا دعاکم لما یحییکم مطلق است و از این که شامل مجموع دعوت های رسول خدا
(ص) که مایه زنده شدن دل ها است و یا دسته ای از دعوت هایش که طبیعت احیا را دارد بشود، هیچ ابایی نداشته و هم چنین شامل نتایج دعوت او که عبارت است از انواع زندگی های سعیده حقیقیه مانند زندگی اخروی در جوارخدا نیز می شود. چون همه اینها را شامل می شود، پس نباید آیه شریفه را مقید کرده و....بلکه آیه شریفه همان طوری که گفتیم عام است و همه را شامل می شود و هیچ دلیلی نیست که آن را از معنای عام و وسیعش برگردانیده و بگوییم مرادش این وجه است یا آن وجه
احیاگری در نهضت حسینی
کلمه احیا و احیاگری در سخنان امام حسین (ع) به معنای بیدار کردن بازگرداندن ارزش ها، زنده کردن انسان ها و جامعه اسلامی از خواب غفلت و بی خبری به کار رفته است امام ع) در نامه ای به بزرگان بصره از آنها می خواهد که به کتاب الهی و سنت نبوی بیندیشند و از واقعیت های جامعه غافل نباشند؛ سنت ها و روش های پسندیده مرده و ازمیان رفته و بدعت ها و ارزش های جاهلی زنده و جای آنها را گرفته است «و انا ادعوکم الی کتاب الله و سنه نبیه (ص) فان ّ السُّنَه قَدْ اُمیتَت ْ و ان ّ الْبدعه قداُحییَت ْ و اَن ْ تسمعوا قولی و تطیعوا امری اهدکم سبیل الرشاد»؛ من شما را به پیروی ازکتاب خدا و راه و روش پیامبر فرامی خوانم زیرا هم اکنون سنت پیامبر از میان رفته وبدعتها و احکام ناروا زنده شده است پس اگر گوش به این پیام من فرا دهید و آن را بپذیرید، شما را به راه سعادت رهبری خواهم کرد.هم چنین آن حضرت سبب پذیرش دعوت کوفیان
را، هویت احیاگرانه آن می داند و می فرماید:«ان ّ اَهْل الکوفه کَتَبوُا اِلَی َّ یَسْألوننی ان اقدم علیهم لما رجوا من احیاء معالم الحق و اماته البدع .از این رو، در این راه قاطع و بی تردید گام برداشت زیرا که قیام برای احیای حق و میراندن باطل را وظیفه دینی خود می دانست «ما اهون الموت علی سبیل العزّ و احیاء الحق لیس الموت فی سبیل العزّ الاّحیاه خالده لیست الحیاه مع الذّل الاّ الموت الذی لاحیاه معه .اما به راستی این احیای حق و زنده کردن سنت ها و روش های درست چه بود که حسین بن علی (ع) بر آن اصرار داشت و جان خود و یارانش را در پای آن گذاشت تردیدی نیست که احیای سنت و ارزش های مورد پسند شارع و از میان بردن شیوه ها وروش های غلط بود. از این رو، حسین بن علی (ع) «احیای سنت ها» و «اماته بدعت ها» را شعار خود قرار می دهد و در سخنان نورانی خود آنها را به خوبی تبیین می کند.