مقدمه
خدایا! گواهی می دهم که او (سید الشهدا)... جان خود را در راه تو تقدیم کرد تا بندگانت را از جهالت و گمراهی نجات دهد. (فرازی از زیارت اربعین
خلاصه
موضوع مقاله یکی از مهم ترین و شورانگیزترین اهداف امام حسین (ع)؛ یعنی «آزادی است از آن جا که آزادی تعریف ها و برداشت های بسیار متفاوتی دارد، مقاله می کوشد ویژگی آزادی از دیدگاه قهرمان عاشورا را به دست آورد. در این مورد - به ویژه - نگاهی به آزادی غربی و لیبرالی دارد و تفاوت آن را با آزادی حسینی باز می جوید. نخست تصویری کلی از آزادی در فرهنگ حسینی (از نظر مبانی و اهدف ارائه می شود، سپس آزادی در چند محور سیاسی و حقوقی با توجه با آموزه های سرور شهیدان بررسی می گردد.امام «انسان کامل است و امامت قلّه رفیع کمال هرچند امام در تمام ابعاد فکری اخلاقی و عملی اسوه و پیشواست و امامت ائمه (ع) مطلق و تجزیه ناپذیر است لکن هر یک از امامان (ع)، به تناسب زمان و مکان موقعیت اجتماعی خویش نمود و ظهور ویژه ای داشته اند. امام حسین (ع) - به خصوص - در عرصه کربلا تجلی خاصّی داشت و آزادی در کربلا از نمود ویژه ای برخوردار است امام حسین (ع) نماد همیشه جاوید حریت و آزادگی است اصولاً «شهید» و «شهادت جلوه والایی از «آزادگی است و - طبعاً - آن کس که «سید شهیدان است «سرور آزادگان نیز است کیست که گوشه ای از حادثه عظیم کربلا را بشناسد و عطر آزادگی را از آن استشمام نکند؟ امام حسین (ع) آزادی را در اصیل ترین و عمیق ترین نوع آن به انسان ها آموخت بسیارند
کسانی که از آزادی عدالت و... سخن می گویند، لکن فقط «سخن می گویند» و حداکثر تحلیل می کنند. آزادی عدالت و... را باید در عرصه عمل و در کوران حوادث و پیشامدهای سخت و نفس گیر نشان داد و شناساند. آزادی فرآیند آگاهی اخلاق و عمل است آن کس که آگاهی ندارد، از ارزش آزادی بی خبر است (گاه آزادی ِزیانمند را به جای آزادی مطلوب می شناسد) و آن که اخلاق «آزاد منشی ندارد، انگیزه لازم برای به دست آوردن آزادی ندارد و آن کس که شهامت عمل ندارد، عاقبت در زنجیرظلم و اسارت باقی می ماند. امام حسین (ع) آزادی شناس بزرگ آزادمنش بزرگ و اقدام گر بزرگ است حادثه عاشورا - به ظاهر - کوچک و محدود بود؛ در مکانی کوچک و در زمانی اندک و با نفراتی معدود به وقوع پیوست اما چنان موجی آفرید که پس از هزار و چند صدسال انقلابی به وسعت و عمق انقلاب اسلامی ایران بر پا کرد. کربلا مرز زمان و مکان را در نوردیده و از چنان توانی برخوردار است که می تواند از پس قرن ها، ملت و ملت هایی را «حسینی کند.در هر صورت به یقین آزادی - در تعریفی خاص - یکی از آرمان های اصیل پایدار و عمومی بشر است شوق به آزادی - بدین معنا - با سرشت آدمی عجین شده است و این سرمایه همواره با انسان بوده و هست بنابراین گرایش به آزادی حقیقتی فطری و غریزی است لکن مفهوم آزادی - به معنای عام - منحصر به آنچه گفته شد (آزادی مطلوب فطری نیست بلکه واژه ای وسیع و کش دار است که مصداق های بسیار زیاد، متنوع
و حتی متضاد را شامل می شود. مکتب ها و نظریه های گوناگون نیز تعریف های بسیار متفاوتی از آن ارائه داده اند. توضیح این که آزادی در لغت به مفهوم «رهایی و فقدان قید و مانع است این رهایی نسبت به حوزه های گوناگون و قیدهای مختلف شکل های متفاوت به خود می گیرد. به تعبیر دقیق تر، آزادی غالباً دارای دو نوع قید است یکی با واژه «از» بیان می شود، مثل آزادی از قدرت ظالمانه آزادی از فشار تبلیغات و...، که نشان دهنده نوع «مانع است و دیگری با واژه «در» بیان می شود، مثل آزادی در تحصیل آزادی در شغل و...، که نشان دهنده «حوزه آزادی است با توجه به این مطلب آزادی به انواع فراوانی تجزیه و تکثیر می شود، مثل آزادی فکر، آزادی سفر، آزادی ازدواج آزادی علم آزادی مسکن آزادی رأی و... تا آزادی جنسی آزادی تهمت و... همچنین آزادی از قدرت ظالمانه آزادی از تعصب .. تا آزادی از دین آزادی از عقل و...مکتب های گوناگون هر کدام وجهی و گونه ای از آزادی را هدف خود قرار داده اند؛ به سخن دیگر، گستردگی مفهوم آزادی این فرصت را در اختیار افراد و عقاید مختلف قرار داده است تا هر کدام به سلیقه خویش گونه ای از آن را - به درست یا غلط - برگزینند. به همین دلیل ما با تعریف ها و تعبیرهای بسیار متفاوت و گاه متضادی از آزادی روبه رو هستیم تا آن جا که - به گفته برخی دانشمندان غربی - دویست تعریف از آزادی مطرح شده است آزادی از دیدگاه افلاطون و ارسطو، تا کسانی چون جان لاک روسو، مارکس و.. بسیار متفاوت است نظریه های ضد و نقیض و
تعریف های افراطی و تفریطی نوعی ابهام و آشفتگی در موضوع آزادی ایجاد کرده است علاوه بر این سوء استفاده ها و نیرنگ بازی ها به اسم آزادی بر آشفتگی قضیه افزوده است متأسفانه آزادی به خاطر جاذبه شدید سیاسی و عمومی آن گاه همچون ابزاری در دست قدرت طلبان و سیاست پیشگان در می آید و آنها، با فریب افکار عمومی قدرت و نفوذ خود را تحکیم می بخشند و مخالفان خویش را در عرصه سیاسی مغلوب می سازند.بنابراین این پرسش اساسی مطرح است که آزادی از دیدگاه سرور شهیدان چه تعریف و ویژگی هایی دارد و تفاوت آن با آزادی مطرح در مکتب های دیگر، به ویژه آزادی لیبرالیستی چیست و در تعبیری دیگر، امام شهیدان به دنبال آزادی «از چه چیز» و آزادی «در چه چیز» بوده است در این چند قرن اخیر که بحث آزادی از اهمیت و رونق خاصی برخوردار شده و آشفتگی هایی نیز بر آن حاکم گردیده است نیاز بیشتری به شناخت آزادی از دیدگاه معلم بزرگ آزادی احساس می شود. همین آشفتگی موجب شده است که گاه مرز آزادی اسلامی با آزادی غیر اسلامی به هم آمیخته گردد. این در آمیختگی هم از ناحیه کسانی است که آزادی حسینی را برنمی تابند و گونه ای از استبداد را جایگزین آن می کنند و هم از سوی ِ کسانی است که تحت تأثیر مکتب های دیگر، آزادی ِ «حسینی را با آزادی لیبرالی و غیر لیبرالی مخلوط می کنند. خلاصه آزادی شناسی حسینی یکی از نیازهای حیاتی فکری و عملی در عصر ما و - به ویژه - در کشور ماست بررسی همه جانبه این موضوع از حوصله این مقال بیرون است انشاء
الله در کتابی مستقل تحت عنوان «آزادی از دیدگاه اسلام و لیبرالیسم منتشر خواهد شد. اما برخی از ابعاد مهم این مسئله به اختصار، در این نوشتار بررسی می شود.