افراط و تفریط از منظر امام حسین
انعکاس ِ باطل دانستن و برخطا انگاشتن توسّل به شیوه های مبتنی بر افراط و تفریط از دیدگاه حضرت حسین بن علی (ع) را می توان در خطاب آهن بزرگوار به معاویه بن ابوسفیان ردیابی نمود.مورخان آورده اند: هنگامی که معاویه تصمیم گرفت از مردم ِ مدینه به زور و اجبار،برای پسرش یزید بیعت بگیرد، مهاجر و انصار و بزرگان ِ مدینه را در جایی گرد آورد، که در این زمان امام حسین (ع) نیز در میان آنان بودند. آن گاه معاویه برای آنها سخنرانی کرد و اوصاف یزید را برشمرد و بسیار از وی تعریف و تمیجد نمود. سپس از حاضران خواست که با پسرش بیعت کنند.در این هنگام حضرت حسین (ع) به پا خاستند و بیاناتی به این مضمون خطاب به معاویه ایراد فرموند: «ای معاویه بامداد روشن سیاهی ِ زغال را روشن کرده و روشنایی آفتاب چراغ های کم فروغ را از رونق انداخته است در سخنانت از حق به افراط و تفریط گراییدی لذا، تو از اعتدال خارج شدی و به انحراف رفتی شیطان نصیب خود را از سخنانت برگرفت آیا می خواهی مردم را درباره فرزندنت یزید بفریبی گویی می خواهی امر پوشیده ای را آشکار و توصیف کنی یا این که می خواهی درباره چیزی که از دیده ها غایب است توضیح دهی یا می خواهی مطلبی را برای عموم روشن سازی که تنها تو از آن خبرداری و کسی درباره
آن موضوع چیزی نمی داند. بس است ای یزید! سخن کوتاه کن و لب فرو بند! یزید خود حقیقت خویشتن را که رأی و عقیده اش را اثبات می کند، ابراز نموده و منویاتش را فاش ساخته است تو درباره یزید سخنانی بگو که او بر خود گرفته و پذیرفته است و شخصیت و رفتار و عمل او، آن را نشان می دهد. او را همان گونه که هست معرفی کن زندگی او در سیاحت ِ سگ هایی که بر یک دیگر هجوم می برند، خلاصه شده است او عُمْرِ خویش را با کنیزکان خواننده و نوازنده در لهو و لعب سپری ساخته است این دعوت را رها کن بس است برای تو و بال ِ سنگینی که به گردن گرفته ای یقین بدان که تو خدا را با آن وِزر و وبال ملاقات خواهی کرد... سوگند به خدا! که کار تو همواره زدن یا هماهنگ کردن باطل با ظلم و خفه کردن و ستم کاری بر مردم بوده است دیگر مشک های خود را پُر کرده ای بس است میان تو و مرگ چیزی جز چشم به هم زدنی نمانده است .هم چنانکه از متن فوق الذّکر مستفاد می گردد، حضرت حسین بن علی (ع) به بطالت و زیان باری و خطر افراط و تفریط اشاره فرموده اند و به طور ضمنی معاویه را ازتوسّل به اصل ویرانگرِ زیاده روی و تندروی و افراط و تفریط گرایی منع می کنند و این عمل ِ خانمان برانداز را منافی عدل و قسط اسلامی و مغایر با اصول دین اسلام می شمارند و مرتکب اعمال ِ افراطی را مستوجب عقوبت الهی می دانند.
استقامت در برابر ظلم و قیام برای استقرار عدالت از منظر امام حسین
حضرت حسین بن علی (ع) در
نخستین خطبه ای که در مکّه ایراد فرموده اند، به مطالب و موضوع های مهمّی اشاره داشته اند که در این جا پس از مروری براین خطبه تاریخی و پرمحتوا، به بررسی اجمالی این موارد می پردازیم «اَلْحَمْدُلِله ِ وَمَاشَاءَاللهُ وَ لا قُوَّه الاّ باللهِ وَ صَلَّی اللهُ عَلی رَسُولِه ِ، خُط َّ الْمَوْت ُ عَلی وُلِدَ آدَم َ مَخَط َّ الْقلادَه ِ عَلی جَیْدِ الْفَتَاه ِ وَ مَا اَوْلَهَنِی ِالَی اَسْلافِی اِشْتِیاق َ یَعْقُوب ِ اِلی یُوسُف َ وَ خَیْرٌ لِی مَصْرَءٌ اَنَا لاقیه کَاَنِّی بِاَوْصَالِی تَقْطَعُهَا عَسَلان ُ الْفَلَوات ِ بَیْن َ النَّواویس ِ وَکَرْبَلا فَیَمْلأن َّ اَکْراشَاً جُوَقَاً وَ اَجْرِبَه َ سَغْباً، لا مَحیص َ عَن ْ یَوْم ٍ خُط َّ بِالْقَلَم ْ، یَرْضَی اللهَ عَنّابِرَضانا اَهْل َ الْبَیْت ِ، نَصْبِرُ عَلی بَلائِه ِ وَ یُوَفّینا اُجُورَ الصَّابِرین َ، لَن ْ یَشُدَّ عَنَّا رَسُول ُ اللهلُحْمَتَه ُ، بَل ْ هِی َ مَجْمُوعَه لَهُم ْ حَضیرَه ِ الْقُدْس تَقِرُّ بِهِم ْ عَیْنُه ُ وَ تَنَجَّزَ بِهِم ْ وَعْدُه ُ، اَلا فَمَن کَان َفینَا بَاذِلاً مُهجْتَه ُ وَ مُوَطِّناً عَلی لِقاءِ اللهِ نَفْسَه ُ فَلْیَرْحَل ْ مَعنَا راحِل ٌ مُصْبحَاً اِنْشاءَ الله؛حمد و سپاس برای خداست که آنچه را بخواهد می شود، و جز او تکیه گاه و پشتیبانی نیست و درود بر پیامبرش باد. مرگ برای اولاد آدم مانند گردن بندی است که به دور گردن زن جوانی پیچیده شده است اشتیاقم بسیار است به دیدن نیاکان و درگذشتگانم مانند اشتیاق یعقوب به دیدن یوسف ای اطرافیان من بدانید که برای من آرامگاهی آماده شده است و من آن را خواهم دید، و می بینم که چگونه خونم در کربلاریخته شده و شکم حریصان سیر شده و جیبشان پُر گشته است البتّه از چنین سرنوشتی که رضای خدا در آن است خشنود هستیم و بر هر بلایی که در راه او پیش بیاید صبر می کنیم و در
جوار رحمت او پاداش استقامت خویش را می یابیم ما پاره تن پیامبریم که به زودی در «حظیره القدس به حضورش می شتابیم و باعث روشنی چشم او می شویم در حالی که رسالت مقدّس را به پیش برده و به مسئولیت سترگمان عمل نموده ایم اینک بدانید و آگاه باشید! کسی که می خواهد نَفْس و جانش را آماده دیدار خداوند سازد، با ما حرکت کند. ما بامدادان حرکت خواهیم کرد. انشاءالله» .خطبه یاد شده در بر گیرنده نکته ها و موارد مهّمی است که هر یک از آنها،رهنمای صادقی است به اندیشه و عمل حضرت حسین بن علی (ع) . به باور این حقیر نگارنده اهم این موارد عبارتند از:1 - خداوند تنها تکیه گاه و پشتیبان مطمئن و راستین و جاودانه مؤمنان است 2 - مرگ در راه رسیدن به حقیقت عین زنده شدنی دوباره است و چه زنده شدن زیبایی همان گونه که یک گردن بند زیبنده گردن زنی جوان است مرگ نیز زیبنده مؤمنان و جویندگان حقیقت است 3 - من از مرگ ترسی ندارم زیرا به نزد ارواح نیاکان و درگذشتگانم باز می گردم و این بازگشتن چقدر برایم خوشایند است از برای آن که من به دیدن آنان اشتیاق فراوانی دارم اشتیاقی همچون شور و شوق و آرزومندی ِ یعقوب به دیدن فرزند دل بندش یوسف ..؛4 - من مرگ قریب الوقوع خویش را می بینم و این مرگ به من الهام شده است می بینم که چگونه خونم دشت کربلا را رنگین خواهد نمود، این سرنوشت من است و من به این مقدّر و قَضای الهی ایمان دارم و
در رسیدن به آن سر از پا نمی شناسم و از تحمّل هر گونه رنجی در راه نیل به این سرنوشت محتوم هراسی ندارم و همه شداید ممکن این راه را به جان ِ خود خواهم خرید...؛5 - در ازای ِ این استقامت در برابر ظلم ِ آشکاری که بر من و اطرافیان و امّت جدّ من می رود، فقط خشنودی خدای یگانه و مهربان را می طلبم و از کسی انتظار حمایت و تحسین ندارم و پاداش معنوی این جهاد حماسی را از آفریدگار خویش مسئلت می نمایم 6 - ما اهل بیت پاره تن پیامبریم و دیری نخواهد پایید که به ملاقات روحانی ایشان «حضیره القدس نائل خواهیم گردید و البتّه موجب خرسندی و مایه شادی روح ایشان خواهیم شد؛7 - مجاهده ما در راه قیام علیه ظلم و امر به معروف و نهی از منکر، مسئولیتی مقدّس و بس سترگ است بر دوش ما؛ که البتّه به آن عمل می کنیم و سرانجام این حرکت زیبا و انسان ساز و معنویت گستر و اصلاح گر دینی همانا به دیدار معبود رفتن است و ما به اذن خداوندِ سبحان فردا صبح ِ علی الطّلوع حرکت خواهیم کرد... کیست آن که با ما همراه گردد و یاریمان دهد؟...حضرت سید الشّهدا حسین بن علی (ع) در جای دیگری از بیاناتشان به مناسبت حادثه جان گداز کربلا، یک بار دیگر، زیر بار ظلم رفتن را دون شأن یک مؤمن مسلمان می داند و مرگ با افتخار را بر زندگی ذلّت بار ترجیح می دهند و خطاب به شمشیرزنان ِ اجیر شده آل ابوسفیان واپسین سخنان آگاهی بخش خویش را، این چنین بیان می فرمایند: «وَیْلَکُم ْ یَا شیعَه َ
آل ِ ابِی سُفیان َ اِن ْ لَم ْ یَکُن ْ لَکُم ْ دین ٌ وَلا تَخَافُون َ اْلمَعَادَ، فَکُونُوااَحْرارَاً فِی دُنْیاکُم ْ؛ ای مردمی که خود را به آل ابوسفیان فروخته اید، ای پیروان آل ابوسفیان اگر خدا را نمی شناسید و اگر به قیامت و بازخواست رستاخیز ایمان ندارید،لااقل در این دنیا آزاده باشید!» .در همین زمینه در جای دیگر، حضرت اباعبدالله (ع) می فرماید: «قدْ رَکَزَ بَیْن َ اثْنَتَیْن ِ بَیْن َ السِّلَه ِ وَ الذِّلَّه ِ، وَ هَیْهَات َ مِنَّا الذِّلَّه سُفیانیان و پیروان آنها، مرا میان شمشیر و ذلّت و خواری قرار داده اند که یکی از آنها، را انتخاب کنم امّا هیهات . که دور است از ما قبول ننگ و فرومایگی ما تسلیم پستی و دنائت و سرافکندگی ِ اطاعت از ظلم و بی عدالتی نخواهیم شد...» .