دیباچه
«اصلاحات ، واژه ای است که همواره نمودی از «زیبایی و جلوه ای از «حرکت رادر بر می گیرد. این واژه که در لغت به معنای «به کردن ، «نیک کردن ، «بسامان کردن و «سازش دادن است زیبا می نماید؛ زیرا تلاش کوشش و جهد انسان و جامعه انسانی در زدودن «ضعف ها» و بسامان کردن «امور» ، احساسی از شور و شعف را با خویش به همراه دارد که جز «زیبایی لغتی مناسب بیان آن نیست اما این واژه «حرکت ، «جوشش و «تکاپو» را نیز در برمی گیرد، زیرا تلاش و کوشش انسان و جامعه انسانی در راه پیمایی به سوی «آرمان ها» و «ایده آل ها» ، جز با «حرکتی مستمر، «کوششی مداوم و «تلاشی مضاعف امکان پذیر نیست از سویی دیگر، «اصلاحات در بیان دانشمندان اصول لفظ و واژه ای «مشترک است زیرا در دیدگاه هر انسان و هر جامعه انسانی «آرمان را، تعریفی و «حرکت را، بیانی است از این روست که «اصلاحات بنا به خاست گاه فردی و اجتماعی تعریفی «مشخص و «ویژه می یابد، که گاه ممکن است فرسنگ ها این تعاریف از یکدیگر فاصله داشته باشند. شاید از این منظر و چشم انداز، «اصلاحات سرنوشتی چون سرنوشت لغاتی مانند «آزادی ، «حقوق بشر» و... پیدا می کند که فرموده حضرت مولانا درباره آن صدق می کند:هر کسی از ظن خود شد یار من و ز درون من نجست اسرار
من از این روست که اگر می خواهیم از «اصلاحات سخن بگوییم و آن گاه به بررسی حادثه ای بزرگ چون حادثه «عاشورا» در سال 61 هجری قمری و تحلیل رابطه آن با «اصلاحات بپردازیم باید در نخستین گام به تعریفی دقیق روشن شفاف و واضح از «اصلاحات دست یابیم از سویی دیگر، لازم است که منابع شناخت و ره نمایی ما به سوی دست یابی به تعریف دقیق این واژه نیز مشخص و معین شود، تا بتوان بنایی رفیع را بر پایه هایی مستحکم بنا نمود.در این مقاله آنچه درباره «اصلاحات و نسبت آن با «قیام امام حسین بن علی (ع) » به رشته تحریر در می آید، فقط بر اساس دیدگاه منابع اساسی «مکتب اسلام و «مذهب شیعه است از این رو، در این مقاله بارها به قانون اساسی ِ تغییرناپذیر و جاودان مکتب قرآن کریم سخنان پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد بن عبدالله (ص) و سخنان امامان بزرگوار «شیعه ،استناد می شود.امید که این مقاله تحقیقی مورد توجه پژوهش گران ارجمند و جست و جوگران ناآرام «حقیقت قرار گیرد.
اسلام و اصلاحات
سخن از «اصلاحات و رابطه آن با مکتب «اسلام بدون در نظرگرفتن به پدیده ای چون «تاریخ و مبحثی چون «تکامل تاریخ از دیدگاه اسلام امکان پذیرنیست زیرا پاسخ به این پرسش که دگرگونی های تاریخی تصادفی و یا بر اساس قانون و قاعده است در نگرش ما به پدیده «اصلاحات بسیار مؤثر است در نگاه اوّل (تصادفی بودن دگرگونی ها) ، اصلاحات به منزله گام های التیام بخش تسکین دردهای اجتماع خیانت تخدیر و نارواست در این نگاه اصلاحات سنگ اندازی بر سر راه تکامل جامعه و ورود در صف دشمنان تکامل جامعه می نماید، زیرا گام های اصلاحی شکاف های
اجتماعی را، که مقدمه «پیشرفت جامعه است می کاهد و آهنگ ستیز را در جامعه کند می کند. کندی این آهنگ به تأخیر موعد جهش و انقلاب می انجامد که برابر با توقف جامعه در مرحله پیشین و تأخیر «تکامل است اما در نگاه دوم که اسلام نیز به آن معتقد است و در قرآن کریم آمده است تاریخ یک درس منبع شناخت موضوع اندیشه مایه تذکر و «آیینه عبرت است در دیدگاه قرآن این گمان که اراده ای گزاف مشیتی بی حساب و بی قاعده سرنوشت های تاریخی را دگرگون می سازد، جایگاهی ندارد؛ قرآن به صراحت و روشنی بیان می کند که قاعده ای ثابت و قانونی تغییرناپذیر بر سرنوشت اقوام و ملل پیشین حاکم است (فهل ینظرون الا سنته الاولین فلن تجد لسنته الله تبدیلا و لن تجد لسنته الله تحویلاً) .آیا این مردم جز روشی که بر ملل پیشین جاری شده است انتظاری دارند؟ هرگز در قانون خداوندی تبدیل (جانشینی قانونی به جای قانونی دیگر) و یا تغییر (دگرگونی یک قانون نخواهی یافت نکته ای دیگر را نیز که قران کریم به روشنی بیان می کند و «آموزنده می نماید،بهره گرفتن از قوانین الهی در تاریخ است که با توجه به ان مردم می توانند سرنوشت خود و جامعه خویش را نیک یا بد گردانند. این به آن معناست که «قوانین حاکم بر سرنوشت ها،در حقیقت یک سلسله واکنش ها و بازتاب ها در برابر کنش ها و اعمال است اعمال معین و مشخص اجتماعی بازتاب های مشخص و معینی به دنبال دارند. از این رو، در دیدگاه قرآن و به دنبال آن مکتب «اسلام ، تاریخ با آن که با «قوانین قطعی و تخلف ناپذیر اداره می شود، نقش انسان آزادی انسانی
و اختیار انسانی را به هیچ وجه محو نمی گرداند.قرآن مجید، آیات بسیاری در این باره دارد که آیه ذیل نمونه ای کوتاه و گویا از این نگرش اسلامی است (ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم ؛پروردگار، سرنوشت هیچ ملتی را دگرگون نمی سازد، مگر آن که آن ملت خواهان تغییر و دگرگونی شوند.براساس این نگرش و بینش تاریخ مانند طبیعت به حکم درون مایه خویش متحول و دگرگون شده است حرکت به سوی «کمال ، لازمه درونی اجزای طبیعت و از آن جمله تاریخ است تاریخ فقط «حیوان اقتصادی نیست و تکامل تاریخ فقط جنبه فنی تکنیکی و آنچه بدان «تمدن نام می دهند، ندارد. این تکامل گسترده و همه جانبه است و همه عرصه های معنوی و فرهنگی انسان را در بر می گیرد و سبب آزادی انسان از وابستگی های محیطی و اجتماعی است انسان به سبب همه جانبه بودن تکاملش به تدریج از وابستگی اش به محیط طبیعی و اجتماعی کاسته می شود و به نوعی وارستگی _ که به وابستگی به عقیده ایمان و ایدئولوژی تعبیر می شود _ دست می یابد و آزادی کامل معنوی را به آغوش می کشد.در این دیدگاه نبردهای پیش برنده تاریخ که انسانیت را به جلو برده است و به تکامل رسانده است نبرد میان انسان متعالی مسلکی و وارسته از خودخواهی با منفعت پرستی و نبرد انسان وابسته به عقیده ایمان و ایدئولوژی با انسان بی مسلک خودخواه منحط حیوان صفت و فاقد حیات عقلایی و آرمانی بوده است تاریخ گذشته و حال شاهدی بر این مدعاست که نبردهای انسانی به تدریج جنبه ایدئولوژیک پیدا کرده و خواهد کرد و انسان نیز به تدریج
به مرحله انسان آرمانی پای می گذارد؛ تا آن جا که درنهایت حکومت عدالت یعنی حکومت کامل و ارزش های انسانی که از آن به «حکومت مهدی تعبیر شده است مستقر خواهد شد و از حکومت نبردهای باطل حیوان مآب خودخواه و خودگرا اثری بر جای نخواهد ماند.از این رو، در این بینش اصلاحات به هیچ وجه محکوم نیست زیرا نه عاملی سردکننده وجود دارد و نه تاریخ راه خویش را از میان ستیز انفجارآمیز و انقلاب می پیماید تا «اصلاحات مانع از انفجار شود و جلوی حرکت تکاملی تاریخ را بگیرد. عامل اصلی حرکت تاریخ فطرت و سرشت تکامل جو و قناعت ناپذیر است که به هر مرحله ای رسد،مرحله دیگر را آرزو می کند و به جست و جوی آن بر می خیزد. «اصلاحات ، آرام آرام به مبارزه انسان «حق طلب ، با انسان «حق ستیز» کمک می کند و آهنگ حرکت تاریخ را به سود «حق باوران ، تند می کند. فسادها، تباهی ها و پلشتی ها کمک به «حق ستیزان است نه «حق باوران . «اصلاحات از این منظر به منزله طی فرآیند «رسیدن میوه بر شاخه درخت است و بس نه انفجار دیگ بخار. اگر با آفات درخت سیب مبارزه شود و به طور مرتب به آن رسیدگی گردد، میوه بهتر، سالم تر و زودتر به بار خواهد نشست «اصلاحات ، چه در عرصه فرد و چه در عرصه اجتماع در دیدگاه مکتب اسلام نه فقط لازم که امری بسیار ضروری است شاید هیچ دستوری از دستورهای عملی اسلام به اندازه دستور «امر به معروف و نهی از منکر» روایت کننده و شاهد این مدعا نباشد؛ در قرآن کریم در این باره آمده است (ولتکن منکم امه
یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفحلون .و باید گروهی از شما باشند که به سوی خیر دعوت کنند و به کارهای خیر فرمان دهند و از زشتی ها باز دارند و اینان رستگارانند.این امر اصلاحی آن چنان در فرد و جامعه آثار مفیدی بر جای می گذارد که امام محمد باقر (ع) می فرمایند: «بوسیله این اصل سایر دستورها زنده می شود، راه ها امن می گردد، کسب ها حلال می شود، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می شود، زمین آباد می گردد، از دشمنان انتقام گرفته می شود و کارها رو به راه می شود.» «امر به معروف و نهی از منکر» ، نماد و شاخصه اصلی اصلاحات در جامعه است و آثار بسیار خوبی در جامعه بر جای می گذارد، اگر این اصل عملی فقط در دایره فرد محدود نماند و به عرصه اجتماع کشانده شود و ساختار قدرت را در جامعه دربر گیرد، آن گاه می توان به راحتی خورشید تابناک آن را در جامعه تماشا کرد.اما، شاید یادآوری این نکته لازم باشد که اگر سخن از اصلاحات به میان می آید،منظور در برابر «انقلاب نیست یعنی نباید این گونه پنداشت که در مکتب اسلام ، «اصلاحات در برابر «انقلاب است در قرآن کریم به هرگونه حرکت که سبب بازگرداندن و یا هدایت فرد و جامعه به سمت «رستگاری مورد نظر اسلام شود، اصلاحات گفته می شود.حال ممکن است این حرکت آرام و تدریجی یا تند و پرشتاب باشد که در هر دو صورت این حرکت در دایره «اصلاحات قرار می گیرد.