صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 16

كــذب در مــورد اعتقــادات به كار مي‌رود اعم از اين كه به زبان بيايد يــا بــه زبـان نيايد.

هم‌چنين صدق و كذب در مورد كارها و اعمال جوارح نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد و اين در صورتي است كه شخص كاري را آن‌گونه كــه بايـد و شايد و يا خــلاف آن انجـام دهد. (1)

راغب در مفردات مي‌گويد گاهي صَدَقَ و كَذِبَ در چيزي است كه در اعتقاد ثابت است و از آن نتيجه مي‌شود مثل صَدَقَ ظَنّي گمانم راست است، كَذِبَ ظَنّي پندارم دروغ است. (در اين حالت صدق و كذب را در مورد ظن و گمان «يا اعتقاد» به كار برده است).

واژه صدق و كذب در كار اعضاي بدن نيز به كار مي‌رود چنان‌كه گفته مي‌شــود صَــدَقَ فِي‌الْقِتالِ و اين در وقتي است كه كسي حق جنگ را به‌جا آورد و آن‌چه را كه شايسته است و آن طور كه واجب است كارزار مي‌كند.

كَذِبَ فِي‌الْقِتالِ وقتي است كه بر خلاف معني فوق عمل كند، (وقتي است كه شخصي در كارزار بي‌كفايتي كند) در آيه «رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدوُا اللّهَ عَلَيْهِ»(2) نيز صدق به همين معني است يعني با كارهايي كه آشكار كردند وفاي به عهد را به اثبات رساندند و آن را محقق نمودند. و نيز آيه «لِيَسْئَلَ الصّادِقينَ عَنْ صِدْقِهِمْ»(3) يعني از كساني كه صدق در مفهوم صدق در لغت و اصطلاح و واژه‌هاي مشتق از آن (23)

1- بهشتي، «مكتب اسلام»، 34، ش 9/36 .
2- 23 / احزاب .
3- 8 / احزاب .

گفتارشان هست از صدق و كردارشان مي‌پرسند كه آگاهي و تنبيهي بر ايــن امــر است كه اعتراف زباني به حق بدون گزينش و بدون قصد و نيت حق (و درست) كافي نيست. (1)

گاهي صدق در فعل به معني انجام شدن است. وي در ادامه مي‌گويد در آيه «لَقَدْ صَدَقَ اللّهُ رَسُولَهُ الرُّءْيا بِالْحَقِّ»(2) خداوند رؤياي صادق پيامبر خويش را به صدق و راستي ثابت كرد، صدق در فعل است كه همان تحقق يافتن و انجام شدن است يعني خداوند رؤياي پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله را محقـق نموده و به انجام رسانيد.