صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 39

عمروبن ابي‌المقدام از حضرت باقر عليه‌السلام نقل مي‌كند كه حضرت در اولين باري كه براي اخذ حديث شرفياب خدمتش شدم فرمود: «تَعَلَّمُوا الصِّدْقَ قَبْــلَ الْحَــديــثِ»، قبــل از فــراگــرفتــن و يادگرفتن حديث صــدق و راستگــويي را يـاد بگيـريد.(1)

اين جمله حضرت ممكن است به اين معنا باشد كه قواعد و حدود صدق در حديث را بياموزيد از قبيل نقل به معنا و يا مثلاً پس و پيش كردن الفاظ حديث و يا نسبت دادن حديثي كه از يكي از ائمه عليهم‌السلام فراگرفته شده به پدران و اجداد آن حضرت و يا به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و يا تبعيض حديث (قسمتي را نقل كند و قسمتي را نقل نكند) و امثال اين‌ها كه آيا اين كارها با صدق منافات دارد يا نه و ممكن است معناي ظاهري مراد باشد يعني پايبند بودن به راستي در گفتار و يا تمرين كردن و وادار نمودن خود بر صدق و راستي با مشكلاتي كه دارد و يا منظور دانستن لزوم و وجوب شرعي راست گفتاري و حرام بودن ترك آن پيش از شنيــدن و فــراگــرفتن حــديــث از ائمــه و پيــش از نقــل و ضبــط و روايت حديث.(2)

البته وجوه ديگري در معناي اين جمله گفته شده كه همه بر پايه اين كــه منظــور از حــديــث روايــت از ائمــه و نقل كلام آن‌ها (حديث و خبر اصطلاحي).

(50) صداقت و سيماي صادقين

(ممكن است) منظور اين باشد كه انسان پيش از سخن گفتن تأمل و تفكر در سخن نموده تا صدق و صحت كلام را بفهمد و بعدا سخن را بر زبان آورد نظير آن‌چه حضرت علي عليه‌السلام فرمود زبان عاقل در پس قلب و دل او قرار گرفته (اول اطراف و جوانب سخن را در دلش تجزيه و تحليل مي‌نمايد سپس بر زبان جاري مي‌سازد) ولي دل احمق و بي‌خرد در پس زبانش قرار گرفته. يعني شخص عاقل و خردمند اول صحت و صدق و كذب سخن را بررسي مي‌كند بعد آن چه كه حق و صدق است مي‌گويد ولي احمق اول سخن خود را مي‌گويد بدون تأمل و تفكر و طبيعتا دروغ و يــاوه زيــاد در سخنــش واقــع مي‌شــود. (1)

(و يا ممكن است) معناي اين جمله چنين باشد كه شما بايد صدق و راستــي را يــاد بگيــريــد پيــش از يــاد گـرفتن آداب سخن و دستور زبان عربي و قواعد فصاحت و بلاغت.(2)

آزمودن انسان‌ها به صـدق و اداء امانت

از حضــرت صــادق عليه‌السلام نقل است كه فرمود: «لا تَغْتَرُّوا بِصَلوتِهِمْ وَ لا بِصِيامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رَبُّما لَهِجَ بِالصَّلوةِ وَ الصَّوْمِ حَتّي لَوْ تَرَكَهُ اسْتَــوْحَــشَ وَ لكِــنِ اخْتَبَـرُوهُـمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَديثِ وَ أَداءِ الاْءَمانَةِ»(3).