صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 49

اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «اَلصِّدُْق مُطابَقَةُ الْمَنْطِقِ لِلْوَضْعِ الاْءلهِيِّ». راستگويي مــوافقــت و مطابقت گفتار با وضع الهي است.(1)

و براي اين صدق دو مرتبه كمال در نظر گرفته شده است، درجه اول احتراز از تعريض و كنايه است. گفته‌اند در كنايه مجالي است براي گريز از دروغ (2) چنان كه فرد سخن راست مي‌گويد ولي فرد مقابل چيز ديگري مي‌فهمد و كنايه جانشين دروغ مي‌شود زيرا آن چه باعث ممنوعيت دروغ است تفهيم چيزي بر خلاف واقع آن است جز اين كه در برخي موارد كه بدان نياز ضروري پيدا مي‌شود و مصلحت اقتضاء مي‌كند لازم و جايز است كه از كنايه استفاده شود كه اين موارد را در مبحث حد و مرز صداقت بررسي خواهيم كرد.

درجه دوم آن است كه در مناجات با خدا معناي صدق در الفاظ را رعايت كند به طور مثال وقتي انسان مي‌گويد: «اِنّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذي

1- غررالحكم، 2/6.
2- فيض كاشاني، المحجة‌البيضاء، 6/173.

مراتب صدق (65)

فَطَرَ السَّموتِ وَ الاَْرْضَ»(1) من روي خود را به سوي كسي كردم كه آسمان‌ها و زمين را آفريده است. اگر روي دلش از خدا منصرف و به آرزوهاي دنيا و شهوت‌هاي آن مشغول باشد او دروغ‌گو است. هم‌چنين در گفتن «اِيّاكَ نَعْبُدُ» (تنها تو را مي‌پرستيم) و قول او كه من بنده خدا هستم چنان‌چه به حقيقت عبوديت متصف نباشد و خواستي غير از خدا داشته باشد گفتار او از صداقت بي‌بهره است و اگر روز قيامت صدق او را در گفتن اين كه من بنده خدايم از او مطالبه كنند از اثبات آن ناتوان خواهد بود زيرا كه وي بنده نفس خويش يا بنده دنيا و يا بنده شهوت‌هاي خود مي‌باشد.(2)

آن كه مي‌گويد «اِيّاكَ نَعْبُدُ» و دلبستگي به دنيا دارد، دنيا را مي‌پرستــد زيــرا هر كــه دل خود را به چيزي ببندد بنده آن است. (3)

چنان كه عيسي عليه‌السلام در خطاب به مردم گفته است اي بندگان دنيا و يا از پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌و‌آله نقل است كه فرمودند: هلاك شد بنده دينار و درهم و بنده جامه و لباس نقشدار.(4)

آنان هر كسي را كه دلش وابسته به چيزي است بنده آن ناميده‌اند، بنده حق‌تعالي كسي است كه نخست خود را از غير او آزاد كند تا

1- 79 / انعام .
2- فيض كاشاني، ترجمه المحجة‌البيضاء، 6/174.
3- علم اخــلاق اسلامي، گــزيده جامع‌السعادات .
4- فيض كاشاني، ترجمه المحجة‌البيضاء، 6/173.