صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 51

مرحله دوم صدق در نيت است كه از آن به اخلاق نيز مي‌توان تعبير كرد، كسي كه داراي اين درجه از صدق است در همه حركات و سكنات خويش جز خداوند انگيزه‌اي ندارد و اگر شايبه‌اي از لذت‌هاي نفساني با نيت و اراده او آميخته شود صدق نيتش باطل مي‌شود و رواست كه به چنين شخصي كاذب گفته شود. در حديثي است كه در قيامت از عالم مي‌پرسند كه با علم خود چه كرده‌اي؟ پاسخ مي‌دهد فلان كار و فلان كــار را انجــام دادم، خــداونــد مي‌فــرمــايــد: دروغ مي‌گويي، تو مي‌خواستي كه مردم بگويند فلاني عالم است. در اين جــا خداوند، عالِم را تكذيب نكــرده و به او نفـرمــوده است كه به دانش خــود عمل نكــردي بلكه اراده و نيت او را تكذيب كرده است.

در مقابل اين صدق نيت نفاق در عقيده مطرح مي‌شود منافق در عقيده آن است كه ايمان را ظاهر و كفر را بپوشاند. خداوند مي‌فرمايد: «وَ اللّهُ يَشْهَدُ اِنَّ الْمُنافِقينَ لَكاذِبُونَ»(1) در حالي كه آن‌ها گفتند: «اِنَّكَ لَرَسُولُ اللّهِ»(2) و اين سخني راست است ليكن خداوند آن‌ها را تكذيب كرد و اين از جهت آن‌چه به زبان جاري كردند نبود بلكه خداوند چيزي را كه منافقان در درون دل داشتند تكذيب كرده است، منافقين در ظاهر پيامبر را تأييد كرده و بر پيامبري او صحّه مي‌گذاشتند اما در درون خود علاوه بر آن كه با او مخالفت مي‌كردند پيامبري وي را نيز قبول نداشتند

1- 2 / منافقون .
2- 2 / منافقون .

(68) صداقت و سيماي صادقين

در اين آيه خداوند منافقان را جزو دروغ‌گويان به شمار مي‌آورد زيرا اگر چه آن‌ها در الفاظ دروغ نگفته‌اند ليكن نسبت به آن چه در ضمير دارند دروغ‌گــو هستنــد بنــابــراين يكي از دو معنــاي اين صدق به خلوص نيت باز مي‌گردد و آن عبــارت از اخــلاص است و هر صادقي ناگزير بايد مخلص باشد.(1)

3 ـ صدق در عزم و اراده

صدق در اراده و تصميم بر كار نيك به اين معني است كه شخص در درون خود عزم را جزم كرده و مصمم به انجام عمل نيك است. صدق در اين جا به معني قوت و كمال عزم و نداشتن شك و ترديد است. (2) زيرا آدمي پيش از عمل عزم مي‌كند، به طور مثال پيش خود مي‌گويد اگر خداوند مالي روزيم نمايد همه يا نيمي از آن را صدقه خواهم داد و يا اگر در مسير دين با دشمن مواجه شوم با او پيكار خواهم كرد و از كشته شدن در اين راه باكي ندارم و يا اگر خداوند به من حاكميتي اعطا كند به عدالت رفتار خواهم نمود با گرايش به اشخاص و ستمگري مرتكب ظلم و گناه نخواهم شد. اين عزم و تصميم كه در نفس وجود دارد و گاهي قاطع و صادقانه است و زماني در آن شك و ترديد و ضعف وجود دارد كــه در اين صــورت با صــدق در عــزم تضـاد خــواهـد داشت.

پس در اين مرحله صادق كسي است كه هميشه اراده خود را در همه

1- فيض كاشاني، المحجة‌البيضاء، 6/176 .
2- گـــــزيـــــده جـــامـــع السعـــادات .