صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 57

مراتب صدق (75)

نظر خواجه‌عبداللّه انصاري در باب مراتب صدق

در پايان اين مبحث نظر خواجه عبداللّه انصاري را در باب مراتب صدق نقل مي‌نماييم. خواجه در اين معنا صدق را به سه درجه تقسيم نموده است و مي‌گويد: صدق در درجه اول در قصد است كه سالك با صدق قصد در سلك حق‌جويان درآمده و تدارك مي‌كند از دست داده‌هاي خود را، اصلاح مي‌كند حال را و تلافي مي‌كند آن‌چه را كه نسبت به آن كوتاهي نموده است. نشانه اين صدق اين است كه هيچ داعيه‌اي نمي‌تواند سالك را به نقض عهد بكشاند و او را از مسيرش منحــرف ســازد. و او در هيــچ حالي از كوشش و جديت در طريق وصول به حق باز نمي‌ايستد و نمي‌تــوانــد با هويپرستان و كساني كه بــه دنبــال مشتهيــات نفســاني هستند رفــاقـت كند.

1 ـ سير الي‌اللّه و طلب كردن حق عزّاسمه با صدق نيت است و با صـدق نيت ســالــك مي‌تواند راه را تا به آخر بپيمايد.

2 ـ درجه دوم از صدق، سالك به حظّ و بهره التفاتي ندارد و نسبت به آن چه در انجام آن مجاز است التفاتي نمي‌كند او در اين مقام نقصان را از ناحيه نفس دانسته و زندگي را نمي‌خواهد مگر براي جلب رضايت حق عزاسمه.

3 ـ درجه سوم صدق به معرفت و شناسايي صدق است در اين مقام صدق فقط متضمن يك معني است و آن اين است كه مقصود سالك اين است كه در عمل، حال و وقت خويش به درك رضايت حق برسد و بداند كه حق‌تعالي از عمل و قصد او راضي است يعني اعمالش مرضي

(76) صداقت و سيماي صادقين

خداوند است و احوالش مطابق خواست حق و قصدش قصد حق مي‌باشد. در اين مقام اگر سالك درك كند كه هستي و وجود اعتباري است مي‌بيند اعمالش براي او گناه و صادق‌ترين حال او براي شرك و بهترين حال و نيت او همانا قعود و بازايستادن از حركت و تلاش است. وقتي نيت و قصد در ضمير سالك حاصل شد صفاي خاطري كه به سبب اين نيت حاصل شده موجب مي‌گردد كه سالك به رمز خلقت برسد و به عبوديت كه ظهور جمال و كمال حق متعال است رسيده و محاسن صنع و بدايع عجيب آفرينش را بنگرد. حق را در تمام مظاهر خلقت به عيان مشاهده كند به علت افاضه حيات پي برد زيبايي‌هاي پيدا و نهان آفرينش را بشناسد و بداند علّت خلقت همان كسب زيبايي و جمــال است كه حــافــظ از آن به كنــايــه چنين يــاد مي‌كنــد.(1)

مراد ما و تماشاي باغ عالم چيست بدست مردم چشم از رخ تو گلچيدن