صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 65

نخستين مرحله دروغ‌گويي اين است كه انسان هر چه را كه شنيده يا مي‌شنود بدون بررسي براي ديگران بازگو كند. امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «كَفي بِالْمَرْءِ كِذْبا اَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ ما سَمِعَ» براي دروغ‌گو شدن اين بس است كه انسان هر چه را مي‌شنود نقل كند.(2)

چنان كه واضح است دروغ مطلقا حرام و ناپسند است اما آن چه در علم اخلاق به عنوان ضد ارزش مورد گفتگو قرار گرفته و از رذايل اخلاقي شمرده مي‌شود عادت بر دروغ گفتن و خوي دروغ‌گويي است. چنان كه در باب فضايل خوي راستگويي و عادت به راستي معتبر و ارزشمند است، يعني همان‌گونه كه راست گفتن بر سبيل اتفاق و دليل بر فضيلت نيست به ندرت دروغ گفتن نيز از بدي و فساد اخلاق حكايت نمي‌كند به عبارت ديگر آن چه به عنوان ارزش و ضد ارزش محسوب مي‌شود ملكات فاضله اخلاقي و صفات رذيله نفساني است نه صرف

1- ابن ابي‌الحديد، شرح نهج‌البلاغه، 16/93.
2- صدر، دروغ، 48 .

گذري بر دروغ (85)

گفتار و رفتار او، گر چه اعمال و رفتار هميشگي انسان نمودار و نشان‌دهنده خلقيات انسان است و اين دو نسبت به يكديگر تأثير و تأثر متقابل دارند ولي رفتار مقطعي و گذرا نشانه خلق و خوي او نيست به اين جهت در اخبار آمده كه عادت بر دروغ گفتن با ايمان همسو و سازگار نيست يعني ممكن است شخص مؤمن در اثر ضرورت يا غفلت گاهي مرتكب دروغ‌گويي شود ولي امكان ندارد كه مؤمن آن را شيوه و راه و رســم زنــدگــي خــويش قــرار دهد. (1)

5 ـ ايمان و دروغ

قرآن مجيد دروغ‌گويان را مؤمن نمي‌داند و آنان را در رديف كفار و متكبران الهي (2) قرار مي‌دهد و مي‌فرمايد: «اِنَّما يَفْتَرِي الْكَذِبَ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاياتِ اللّهِ وَ اُولئِكَ هُمُ الْكاذِبُونَ»(3)، تنها كساني مطالب دروغ را به خــدا مي‌بنــدنــد كه ايمــان به آيات خــدا ندارند و دروغ‌گويان واقعـي آن‌هـا هستند.

از حضرت امام باقر عليه‌السلام نقل شده كه فرموده‌اند: «اَلْكِذْبُ هُوَ خَرابُ الاْءيمانِ» (4) دروغ‌گويي خرابي ايمان است. حقيقتا اين طور اخبار دل انسان را مي‌لرزاند و پشت انسان را مي‌شكند، به‌نظر مي‌رسد كه دروغ از مفاسد اعمالي است كه از بس شايع است قبحش به كلي از بين رفته

1- مهدوي كني، اخلاق عملي، 244 و 245.
2- مهدوي كني، اخلاق عملي، 248.
3- 105 / نحل .
4- كلينــي، تــرجمــه اصــول كــافي، 4 ـ بــاب الكــذب، 36.