صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 79

اين قول چنين استدلال مي‌كنند كه مقياس در صدق و كذب كلام مراد متكلم است، بنابراين اگر مراد گوينده صحيح باشد كلام صدق خواهد بود، اگر چه مخاطب چيز ديگري از آن بفهمد زيرا اشتباه او در فهم مراد گوينده تأثيري در صدق و كذب كلام ندارد. روايات متعددي كه در توجيه قول حضرت ابراهيم عليه‌السلام در جواب بت‌پرستان مي‌گويد: «بَلْ فَعَلَهُ كَبيرُهُمْ هذافَسْئَلُوهُمْ اِنْ‌كانُوا يَنْطِقُونَ»(1) و توجيه گفتار سخنگوي يوسف عليه‌السلام إِنَّكُمْ لَسارِقُونَ وارد شده نيز اين را تأييد مي‌كند كه توريه جزء كذب نيست.

2 ـ بعضي ديگر مانند مرحوم محقق قمي معتقدند كه توريه داخل در كــذب است، زيــرا مقيــاس در صدق و كذب ظاهر كلام است نه مــراد و مقصــود گـوينده.

3 ـ از كلمات بعضي ديگر (مانند غزالي) برمي‌آيد كه توريه مصداق كذب است ولي ميزان قبح و فساد آن از كذب معمولي كمتر است و شايد وجه نظر آن‌ها اين باشد كه در كذب معمولي هم ظاهر كلام خلاف واقع است و هم قصد گوينده خلاف‌گويي است ولي در توريه قصــد كــذب در كــار نيسـت و لــذا قبــح و فســاد آن كمتر است.(2)

(104) صداقت و سيماي صادقين

حكــم تـوريه

تــوريــه بــر ســه قسـم است:

1 ـ قسم اول آن است كه در آن مصلحتي يا دفع مفسده‌اي باشد كه شكي در صحت و جواز آن نيست.

2 ـ قسم دوم آن است كه نه فقط در آن مصلحتي نيست بلكه سبب مفسده نيز مي‌گردد مانند اين كه به سبب آن توريه مال يا آبروي مسلماني ضايع گردد يا سبب اذيت و آزار مسلماني شود پس شكي در حرمت آن نيست.