صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 80

3 ـ قسم سوم آن است كه مصلحتي در آن نيست و سبب مفسده‌اي هم نمي‌گردد بعضي از فقهاء فرموده‌اند حرام است زيرا توريه در حقيقت از اقسام كذب است و ادّله حرمت دروغ شامل آن هم مي‌شود و مجوزي هم ندارد و بعضي ديگر فرموده‌اند حرام نيست زيرا توريه از اقسام دروغ موضوعا و حكما خارج است. راه احتياط آن است كه تــوريــه را تنهــا در همــان مــواردي كــه شــارع مقدس اذن فرموده بــه كــار برند.(1)

مثال‌هايي از قرآن در باب توريه: آياتي كه موهم نسبت دروغ مصلحت‌آميز به حضرت ابراهيم و حضرت يوسف عليهم‌السلام است در ذيل آن‌ها احاديثي در مقام تنزيه و تقديس ساحت قدس اين دو پيامبر بزرگوار وارد شده كه ظاهر آيات شريفه را با توريه تفسير و تأويل

1- دستغيــب، گنــاهــان كبيــــــره، 2/320 .

توريه و موارد جواز دروغ (105)

مي‌كند. در ذيل آيه شريفه «اَيَّتُهَا الْعيــرُ اِنَّكُــمْ لَسرِقُونَ» (1)، كه جارچي يوسف برادرانش را به عنوان سارق مخاطب قرار مي‌دهد. امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايد: مقصود از اين سرقت، سرقت پيمانه پادشاه مصر نيست بلكه مقصود از اين دزدي، ربودن يوسف از نزد پدر و بردن او به صحرا و افكندن وي به چاه و سپس او را به غلامي فروختن است. در اين حديث جمله «اِنَّكُمْ لَسرِقُونَ» كه بر حسب ظاهر دلالت بر حال دارد به زمان گذشته تأويل شده و به عنوان توريه توجيه گــرديــده است. (2)

و درذيل آيه‌كريمه «بَلْ‌فَعَلَهُ‌كَبيرُهُمْ‌هذافَسْئَلُوهُمْ‌اِنْ‌كانُوا يَنْطِقُونَ»(3)

شبيه همين توجيه ديده مي‌شود، يعني حضرت ابراهيم شكستن بت‌هاي كوچك را به بت بزرگ نسبت مي‌دهد ولي ضمنا قضيه را با جمله شرطيه «اِنْ‌كانُوا يَنْطِقُونَ» مشروط مي‌كند. بدين‌معني كه در پاسخ بت‌پرستان كه از شكننده بت‌ها سؤال مي‌كردند مي‌گويد اين كار بت بزرگ است از آن‌ها بپرسيد اگر توان پاسخ دارند ابراهيم با اين شرط دو كــار را انجــام داد: اول: پرهيز از دروغ، دوم: محكوم كردن بت‌پرستان از طريق جدل.(4)

البته بعضي از مفسران در اين مورد معتقدند كه ابراهيم عليه‌السلام به طور

1- 70 / يـوســــف .
2- مهدوي كني، اخلاق عملي، پاورقي 266،رك.تفسير عياشي، 2، 185.
3- 63 / انبيــــــــاء.
4- مهــدوي كني، اخلاق عملي، پاورقي 266،رك.بحارالانوار،72/24 .