صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 83

درباره قسم دروغ براي رهايي مسلمان روايات وارده بسيار است از آن جمله شيخ انصاري در مكاسب نقل نموده كه حضرت صادق عليه‌السلام از اميرالمؤمنين عليه‌السلام نقل مي‌كند كه مي‌فرمايند رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله فرمود قسم دروغ به خداوند ياد كن و برادر مسلمانت را نجات بده.(2)

در مكاسب محرمه شيخ انصاري از رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله نقل شده است: «ما مِنْ شَيْ‌ءٍ إَلاّ وَ قَدْ أَحَلَّهُ اللّه‌ُ لِمَنِ اضْطُرَّ إِلَيْهِ». هيچ كاري نيست جز آن كه خداوند آن را براي كسي كه ناچار شده باشد حلال كرده است. و همين مضمون نيز از امـام صـادق عليه‌السلام نقـل شـده است كه مي‌فـرمـايند:

«إِذا حَلَفَ الرَّجُلُ تَقِيَّةً لَمْ يَضُرُّهُ إِذا هُوَ أُكْرِهَ وَ اضْطُرَّ اِلَيْهِ وَ قالَ: لَيْسَ شَـيْ‌ءٌ مِمّا حَـرَّمَ اللّه‌ُ إِلاّ وَ قَـدْ أَحَلَّـهُ لِمَـنِ اضْطُــرَّ إِلَيْهِ».(3)

اگر انسان از روي تقيه سوگند دروغ ياد كند ضرري ندارد در صورتي كه ناچار شده باشد آنگاه فرمود هر حرامي در مقام اضطرار حلال مي‌شود.

در باب دفع ضرر احاديثي به حد استفاصه يا تواتر وارد شده كه انسان به خاطر جلوگيري از ضرر (مالي، جاني و عرضي) مي‌تواند سوگند دروغ ياد كند. البته مقصود از ضرر مالي آن‌گونه ضرري است كه تحمل آن دشـوار و حداقـل مهم باشد و اما ضررهاي ناچيز و كم‌اهميت موجب جــواز دروغ نمـي‌شـود.(1)

1- دستغيب، گناهان كبيره، 2/321 .
2- العاملي، وسائل‌الشيعه، كتاب الايمان، 3، باب 12 ـ دستغيب، گناهان كبيره، 2/321.
3- العـــاملــي، وســائــل الشيعــه ،7، 137 ـ مهــدوي كنــي، اخـلاق عملـي، 265.

(110) صداقت و سيماي صادقين

نكته مهم اين است كه چون مشهور فقهاء در اين مقام توريه را لازم دانسته‌اند احتياط آن است كه اگر بتواند و حرجي نباشد ضرر را به توريه دفع نمايد نه به دروغ صريح.