صداقت و سیمای صادقین در قرآن و حدیث صفحه 99

صداقت جامع تمام فضائل علمي و عملي است. زيرا صدق صفتي است كه تمام اخلاق فاضله از عفّت و شجاعت و حكمت و عدالت گرفته تا فروع آن‌ها را شامل مي‌شود. چون انسان داراي سه قسمت است: اعتقاد و عمل و گفتار. موقعي كه راستگو باشد اين هر سه قسمت با هم موافق خواهند بود يعني آن چه به جاي مي‌آورد همان است كه مي‌گـــويــد و آن چــه مـي‌گــويـد همــان است كــه عقيــده دارد.(1)

خواجه عبداللّه انصاري در اين باب مي‌فرمايد: پس هرگاه كه نفسي به كمال صدق متخلق گردد چنان چه ظاهر و باطن او با يكديگر متساوي شوند لقب «صدّيق» شايسته او است و فروع اخلاق حسنه از او منشعب گردد و اصول صفات ذميمه از او منتزع شود و صدق حديث در او پديد آيد و كذب و افترا و بهتان برخيزد و انصاف روي نمايد و دعوي متواري شود و وفا به جاي اخلاف وعد بايستد و وفاق به جاي نفاق نشيند و غش به صفا و امانت مبدل گردد و حريت ثــابــت شــود و تكلف برخيــزد، پس بنــاي همــه خيـرات بر قاعــده صدق بود و حقيقت صدق اصلي است كه فروع جمله اخلاق و احوال پسنديده از آن متفــرع و منشعــب‌اند.(2)

1- تفسيــــــر الميـــــــزان، 1/610.
2- مصبــاح الهدايه، 344، 344، بيناه مقامات معنوي، 58.

رابطه صداقت با ساير صفات (135)

راستگويي و تقوي

حقيقت صدق در اثر تهذيب و تزكيه الهي حاصل مي‌شود و هم‌چنين حصول صدق موجب تزكيه و برائت انسان از سيئات و قبائح اعمــال و اخــلاق مي‌شــود(1) پس رابطــه صدق باتقوي دو جانبه اســت: «وَ الَّــذي جــاءَ بِالصِّــدْقِ وَ صَــدَّقَ بِـهِ اوُلئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ» (2).

كساني كه سخن راست دارند و سخن راست را تصديق مي‌كنند پرهيزكاران واقعي آن‌ها هستند.

در بعضي از روايات آمده كه از منابع اهل بيت عليهم‌السلام نقل شده كه «وَ الَّذي جاءَ بِالصِّدْقِ» به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و جمله صَّدق بِه، حضرت علي عليه‌السلام تفسير شده است. ولي منظور از آن بيان مصداق‌هاي روشن مي‌باشد. زيــرا جملــه «اوُلئِــكَ هُــمُ الْمُتَّقُــونَ» (آن‌هــا پــرهيــزكــارانند) دليــل بر عمــوميت آيــه دارد.

تفسير جالب ديگري در مورد آيه وجود دارد كه از همه گسترده‌تر و جامع‌تر است، هرچند كمتر مورد توجه مفسران واقع شده، ولي با ظاهر آيات هماهنگ‌تر مي‌باشد، اين است كه «الَّذي جاءَ بِالصِّدْقِ» منحصر به پيام‌آوران وحي نيست بلكه تمام كساني را كه مبلغ مكتب آن‌ها و مروج سخنان حق و صدق بوده‌اند در اين صف قرار دارند و در اين صورت هيچ مانعي ندارد كه هر دو جمله بر يك گروه منطبق شود (همان‌گونه كه ظاهر تعبير آيه است چرا كه «وَ الَّذي» تنها يك بار ذكر شده).(1)

1- مصطفوي، ترجمه و شرح مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، 327.
2- 33 / زمر.