- دیباچه 1
- تشکر 3
- مقدمه 5
- گذر ی بر منابع 7
- مرور ی بر مطالعات جدید 9
- اشاره 14
- فصل اول: جغرافیا ی طبیعی کوفه 14
- ١. مفهوم شناسی 15
- الف) دلیل نامگذار ی کوفه 15
- سه -خَدّ العَذْراء: 17
- چهار - کوفه الجُند: 17
- یک - کوفان: 17
- ب) نام ها ی کوفه 17
- اشاره 17
- دو - سورستان: 17
- پنج - کوفه الخُلد: 17
- هفت- دارالهجره. 18
- ج) تاریخچه اجمالی کوفه 18
- شش- منزل جهاد. 18
- ٢. تأسیس شهر کوفه 20
- اشاره 21
- ب) مساحت 21
- ٣. مباحث جغرافیایی 21
- الف) طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع 21
- ج) حدود و ثغور 22
- د) زمین 23
- ه) آب و هوا 25
- و) جمعیت 26
- سوم - خزامی: 30
- دوم - حلفاء: 30
- چهارم - شقائق: 30
- اول - اُقحُوان: 30
- ز) گیاهان و درختان کوفه 30
- یک - گیاهان قبل از بنیان گذار ی کوفه 30
- اشاره 30
- اشاره 31
- پنجم - شیح: 31
- ششم - قِیْصوم: 31
- دو - درختان و گیاهان بعد از شهرشدن کوفه 31
- هفتم - نَصی: نوعی گیاه ساقه دراز سفید است که در چراگاه، بسیار از آن استفاده می شد. هرگاه ساقه این گیاه، ضخیم و خشک می شد، به آن «حَلی» می گفتند. 31
- اول - درختان 31
- دوم - گیاهان 34
- اشاره 38
- اشاره 38
- 4. حیوانات 38
- الف) حیوانات خشکی 38
- اشاره 39
- دوم - گاو 39
- اول - شتر و انواع آن 39
- یک - حیوانات اهلی 39
- سوم - اسب 39
- ششم - گوسفند 41
- پنجم - قاطر 41
- چهارم - الاغ 41
- نهم - مرغابی (اردک) 42
- هشتم - مرغ 42
- هفتم - کبوتر 42
- دهم - گربه 42
- دو - حیوانات غیراهلی 43
- دوم - کلاغ (غُراب) 43
- دوازدهم - خوک 43
- یازدهم - سگ 43
- اول - موش 43
- چهارم - شترمرغ (ظَلیم \شترمرغ نر) 44
- یک - ماهی بَنانی (سَمَک بَنانی) 44
- اشاره 44
- ب) حیوانات آبی 44
- دو - مارماهی 44
- ششم - سوسمار (ضبّ) 44
- سوم - روباه ( ثعلب) 44
- پنجم - آهو (ظبی) 44
- سه - زِمّیر 45
- اشاره 45
- 5. نهرها ی کوفه 45
- الف) نهر عَلْقَمَه (نهر عَلْقَمی) 47
- ج) نهر نیل 47
- ب) نهر سُورا 47
- و) نهر سَیلحین (سیلحون) 48
- ز) نهر صَراه 48
- ح) نهر صَرصَر 48
- ط) نهر قَوْرا 48
- ه) نهر سَدیر 48
- د) نهر تاجیه 48
- م) نهر بُوَیب 49
- ک) نهر خُرشیذ 49
- ن) نهر شیلی 49
- ی) نهر کوثی 49
- ل) نهر بَلْخ 49
- ب) کوفان 50
- اشاره 50
- 6. کوه های کوفه 50
- الف) ساتیدَما 50
- الف) چاه حضرت علی (علیه السلام) (بئر علی) 51
- اشاره 51
- ب) چاه جُعد (بئر جعد) 51
- ٧. چاه ها ی کوفه 51
- د) چاه مُبارک 52
- ٩. توابع شهر کوفه و روستاها ی آن 52
- ج) چاه قصر دارالاماره 52
- ٨. چشمه ها ی کوفه 52
- اشاره 52
- یک - إسْتینیاء 53
- دو - اَقساس مالک 53
- پنج - بداه 54
- شش - بَدیق 54
- سه - اُکَیْراح 54
- چهار - بانِقْیا 54
- یازده - جُبّه 55
- هشت - بَرَدان 55
- سیزده - جَرَعه 55
- هفت - بَرْثَه 55
- نه - بَقیقا 55
- دوازده - جُرْزَه 55
- ده - تَلّبَوَنّا 55
- چهارده - جِسْر 56
- پانزده - حَروراء 56
- شانزده - جَصّاصه 56
- هفده - حیره 56
- هجده - خانِقَیْن 57
- بیست - خُصوص 58
- بیست و یک - خَفّان 58
- بیست و سه - خَنْدَق سابور (خندق شاپور) 58
- نوزده - خَرّاره 58
- بیست و چهار - خَوَرْنَق 58
- بیست و دو - خَفیّه 58
- بیست و شش - دُوما (دُرمَه) 59
- بیست و هفت - زُرارَه 59
- بیست و پنج - دُوران 59
- بیست و هشت - زَُوْرَه 60
- سی و یک - سَنینِیا 60
- سی - سَکِن 60
- سی و دو - سَوادیّه 60
- بیست و نه - زَیْدان 60
- سی و شش - شیلی 61
- سی و سه - سِیْب 61
- سی و چهار - سَیْلَحون (سَیْلَحین) 61
- سی و هفت - صَریفین 61
- سی و پنج - شانیا 61
- سی و هشت - صِنّین 61
- سی و نه - طِیَزناباذ (ضَیزَناباذ) 62
- چهل و یک - عَین جَمَل 62
- چهل - عَقْر (عقر بابل) 62
- چهل و دو - عین صَید 63
- چهل و چهار - غاضِریَّه 63
- چهل و پنج - غَرِیّان 63
- چهل و سه - عین ظَبْی 63
- چهل و هفت - قادسیه 64
- چهل و شش - غَطَط 64
- پنجاه و یک - قصرالعَدَسیّین 65
- پنجاه - قَسّین 65
- چهل و هشت - قَرْیَه اَبی صَلابَه 65
- چهل و نه - قریه ذی الکفل 65
- پنجاه و دو - قُطْقُطانه 65
- پنجاه و پنج - لِسان 66
- پنجاه و شش - لَعْلَع 66
- پنجاه و چهار - کُوَیفه عمرو (کویفه ابن عُمَر) 66
- پنجاه و سه - قَوْرا 66
- پنجاه و هفت - مَلَح 67
- شصت - نُخَیْلَه 67
- پنجاه و نه - نَجَف 67
- پنجاه و هشت - مِلْطاط 67
- شصت و یک - نَشاسْتَج 68
- شصت و دو - نُعْماباذ 68
- ١٠. باغ ها ی کوفه 68
- شصت و سه - وادِی السِّباع 68
- ١٢. دیرها ی کوفه (دیارات کوفه) 70
- ١١. دروازه ها ی کوفه 70
- اشاره 70
- الف) دیارات الأساقف 73
- ب) دیر اَعْوَر 73
- ج) دیر الجَماجِم 73
- د) دیر حُرْمه 74
- ه) دیر حِنَّه 74
- ح) دیر سلسله 75
- ز) دیر سِرجِس (سرجیس) 75
- و) دیر زُراره 75
- ط) دیر السَّوا 75
- ل) دیر کعب 76
- م) دیر مَرْعَبْدا 76
- ک) دیر قُرَّه 76
- ی) دیر الشّاء 76
- ن) دیر هند الصغری 76
- س) دیر هند الکبری 77
- اشاره 78
- فصل دوم: شهرساز ی و معمار ی کوفه 78
- مقدمه 79
- الف) سبک و سیاق خانه ساز ی 80
- ١. خانه ها 80
- یک - شکل ظاهر ی، تعداد اتاق ها و وضعیت داخلی خانه ها 80
- ب) مصالح ساختمانی 87
- دو - نورگیرها 87
- یک - خانه ها ی واقع در مرکز شهر 90
- اشاره 90
- اول - خانه حضرت علی (علیه السلام) 90
- ج) خانه ها ی افراد مشهور و معروف 90
- اشاره 90
- دوم - خانه جُعْدَه بن هبیره مخزومی 92
- پنجم - خانه عُماره بن عُقْبَه 92
- سوم - خانه عبدالله بن مسعود 92
- چهارم - خانه ولید بن عُقْبه 92
- دهم - خانه عمرو بن حُرَیث 93
- هفتم - خانه حُذَیفه بن یَمان 93
- هشتم و نهم - خانه سلمان بن ربیعه باهلی و مُسَیّب بن نَجْبَه فَزاریّ 93
- ششم - خانه ابوموسی اشعری 93
- چهاردهم - خانه ابن حکیم 94
- یازدهم - خانه طَلْحه بن عبیدالله 94
- سیزدهم - خانه سَعد بن قیس 94
- دوازدهم - خانه خالد بن عرفطه 94
- دو - خانه ها ی واقع در محله ها ی شهر 95
- سوم - خانه جَریر بن عبدالله بجلی 95
- پانزدهم - خانه مختار بن ابی عُبَیده ثَقَفی 95
- اول - خانه خَبّاب بن اَرَت 95
- دوم - خانه زید بن ارْقَم انصاری 95
- چهارم - خانه عدی بن حاتم طائی 95
- ششم - خانه هانی بن عُرْوه 96
- هفتم - خانه اَشْعث بن قیس 96
- هشتم - خانه قُرظَه بن کَعْب انصاری 96
- پنجم - خانه خُنَیْس بن سَعد 96
- ٢. بازارها 97
- الف) موقعیت بازارها 97
- ب) وضعیت ظاهر ی دکان ها 97
- اشاره 98
- ج) بازارها ی تخصصی 98
- یک - بازار شترفروشان (سوق الابِلْ) 99
- دو - بازار خرمافروشان (سوق التّمارین) 99
- شش - بازار اسب فروشان (سوق البَراذین) 100
- سه - بازار ماهی فروشان 100
- چهار - بازار کرباس فروشان 100
- پنج - بازار کفش فروشان (سوق الحَذّائین) 100
- هشت - بازار شمشیرفروشان (صَیاقله) 101
- هفت - بازار صیرفی ها (رَحْبَهُ الصیارف) 101
- نه - بازار روغن فروشان (سوق الزیّاتین) 101
- دوازده - بازار گربه فروشان 102
- ده - بازار صابون سازان (اصحاب الصابون) 102
- یازده - بازار گوسفند (سَوْق الغَنَم) 102
- سیزده - بازار خرید و فروش مرغ 102
- هفده - بازار خَزّفروشان (اصحاب الخزّ) 103
- پانزده - بازار رفوگرها (سوق الرفّاثین) 103
- نوزده - بازار سرکه فروش ها (سوق الخلاّلین) 103
- چهارده - بازار زین سازان یا زین فروشان (سوق السَرّاجین) 103
- شانزده - بازار انواع گستردنی ها مانند فرش، گلیم و. . . (اصحاب الأنماط) 103
- هیجده - بازار سویق فروشان (قاووت فروشان) (سوق السوّاقین) 103
- بیست و دو- بازار آهنگران (سوق الحدّادین) 104
- بیست و سه - بازار گل فروشان (باعَه الأزْهار) 104
- بیست و پنج - بازار صحّاف ها ( سوق الورّاقین) 104
- بیست - بازار زرگرها (سوق الصاغه) 104
- بیست و شش - بازار گازران یا رخت شویان (سوق القَصّارین) 104
- بیست و چهار - بازار خیاطها (سوق الخیاطین) 104
- د) نظارت بر بازار 104
- بیست و یک - بازار عطرفروشان (سوق الحَنّاطین) 104
- اشاره 107
- ٣. مساجدکوفه 107
- اول - مسجد جامع کوفه قبل از اسلام 108
- یک- مسجد جامع کوفه در گذر تاریخ 108
- اشاره 108
- الف) مسجد جامع کوفه (تصویرهای شماره 5 - ١) 108
- دوم- مسجد در زمان سعد بن ابی وقاص 109
- سوم - مسجد در زمان زیاد بن ابیه 113
- دو - درها ی مسجد جامع 115
- اول - باب السُدَّه 115
- دوم - باب الفیل 115
- اشاره 115
- سوم- باب الکنده 116
- سه - ستون ها ی مسجد جامع 117
- چهارم- باب الأنماط 117
- چهار - مکان ها ی تاریخی در مسجد جامع 118
- اول - دکّه القضاء 118
- دوم - بیت الطشت 118
- اشاره 118
- سوم - سفینه نوح 119
- پنجم - محراب حضرت علی (علیه السلام) 119
- چهارم - تَنُّور 119
- شش - فاصله مسجد تا دارالاماره 120
- پنج - دستشویی و وضوخانه مسجد جامع کوفه 120
- هفت - مسجد جامع کوفه از منظر باستان شناسی 121
- اشاره 123
- ب) دیگر مساجد 123
- اشاره 124
- اول - مسجد سَهْلَه 124
- یک - مساجد مبارکه 124
- دوم- مسجد بنی کاهل 125
- چهارم - مسجد زید بن صوحان 126
- سوم - مسجد صَعْصَعَه بن صوحان 126
- پنجم - مسجد غَنّی 126
- هفتم - مسجد جُعْفی 127
- ششم - مسجد حَنّانه 127
- هشتم - مسجد الحمراء 127
- اشاره 128
- دو - مساجد ملعونه 128
- سوم - مسجد سَمّاک 129
- اول - مسجد اَشعث 129
- چهارم - مسجد شَبَث 129
- پنجم - مسجد تَیم (مسجد بنوتَیِم) 129
- دوم - مسجد جَریر 129
- سه - مساجد دیگر 130
- اول - مسجد جُهَیْنَه (مسجد بنودُهمان) 130
- اشاره 130
- هفتم - مسجدی در الحمراء 130
- ششم - مسجد ثَقیف 130
- دوم - مسجد بنی مَخْزوم 131
- پنجم - مسجد بنی عَنْزَه (مسجد بنوعناز یا مسجد بنی عنز) 131
- چهارم - مسجد بنی جَذیمه 131
- سوم - مسجد بنی عبدالله بن دارِم 131
- نهم - مسجد بنی سُنْبُس (مسجد عدی بن حاتَم) 132
- هشتم - مسجد عبدالقیس 132
- ششم - مسجد سَکون (مسجد بنی سکون) 132
- هفتم - مسجد قُصّاص 132
- دوازدهم - مسجد اَنْصار 133
- دهم - مسجد بنی مُقاصف 133
- سیزدهم - مسجد اَحْمَس (مسجد مُزَیْنه) 133
- یازدهم - مسجد بنی بَهْدَلَه 133
- هفدهم - مسجد بنی هِلال 134
- هجدهم - مسجد بنی الشیطان 134
- پانزدهم - مسجد بنی البَدّاء 134
- نوزدهم - مسجد نَخَعْ 134
- بیستم - مسجد بنی مُرّا 134
- چهاردهم - مسجد بنی اَوْد 134
- شانزدهم - مسجد بنی ذُهَل 134
- اشاره 135
- الف) دارالاماره از دیدگاه منابع تاریخی 135
- یک - قصر در زمان سعد 135
- اشاره 135
- 4. قصر دارالاماره 135
- دو - قصر در زمان زیاد 137
- اشاره 138
- ب) دارالاماره از منظر حفاری های باستان شناسی 138
- دو - شکل هندسی قصر و مساحت آن 139
- یک - موقعیت قصر 139
- چهار - برج های قصر 140
- سه - دیوارهای قصر 140
- شش - اطاق ها، ایوان ها، رواق ها، سالن ها و آشپزخانه های داخل قصر 141
- پنج - درهای ورودی قصر (مداخل) 141
- هفت - حمام و مخزن و فاضلاب 145
- هشت - طِمار 146
- نه - مصالح ساختمانی دارالإماره 147
- 5. زندان کوفه 148
- 6. میدان اصلی شهر 149
- اشاره 149
- الف) مرکز شهر (صحن) 150
- ب) رحبه (رحبه علیّ و رحبه الصَیارف) 151
- ج) آریّ 152
- اشاره 153
- ٧. معابر (خیابان ها، چهارسوها و کوچه ها) 153
- الف) خیابان ها 153
- اندازه خیابان ها 155
- سکّه دار الرومیین 156
- سکّه لحّام جریر 156
- سکّه شَبَث 157
- سکّه الثَوْریین (سکّه الثَوْر) 157
- سکّه علاء بن مِحْرز 157
- سکّه عُمَیْرَه 157
- سکّه الموالی 157
- سکّه بنی جذیمه 157
- سکّه البَرید 158
- اشاره 158
- دو - چهارسوی بَجیله 158
- ب) چهارسوها 158
- یک - چهارسوی خُنَیْس 158
- ج) کوچه ها 159
- چهار - چهارسوی کِنْده 159
- سه - چهارسوی هَمْدان 159
- ٨. کاروان سراها و مهمان خانه ها 160
- ٩. حمام ها 160
- اشاره 160
- ب) حمام عمر بن سعد 163
- ج) حمام مَهْبَذان 163
- د/ ه) حمام عمرو بن حریث و حمام قطان (قَطَن) بن عبدالله 163
- الف) حمام اَعْیَن 163
- اشاره 164
- ١٠. مکان های عمومی 164
- اشاره 164
- و) حمام ابن بَرْدَه 164
- الف) جبّانات و گورستان ها 164
- یک - جبّانه های یمنی ها (قحطانی ها) 165
- اشاره 165
- پنجم - جبّانه مِخْنَف (جبّانه اَزْد) 166
- سوم - جبّانه بِشْر 166
- اول - جبّانه سبیع (جبانه الحشاشین) 166
- چهارم - جبّانه مراد 166
- دوم - جبّانه کِنْده 166
- اول - جبّانه (ثُوَیَّه) 167
- اشاره 167
- ششم - جبّانه الصائدیین 167
- دو - جبّانه های عدنانی ها 167
- سوم - جبّانه سالم (جبّانه بنی سلول) 168
- دوم - جبّانه عَرْزَم 168
- دو - آرامگاه هانی بن عروه 169
- چهارم - جبّانه اتبر 169
- اشاره 169
- سه - آرامگاه مختار بن عبید ثقفی 169
- چهار - قبر رُشَید هَجری 169
- یک - آرامگاه مسلم بن عقیل٧ 169
- سه - آرامگاه های خارج از جبانات 169
- ب) صحراها 170
- شش - قبر میثم تمّار 170
- اشاره 170
- پنج - قبر عبدالله بن عفیف اَزْدی 170
- یک - صحرای اُثَیر (بنی اُثَیر) 171
- پنج - صحرای بنی قَرار 171
- دو - صحرای بنی عامر 171
- سه - صحرای بنی یَشْکُر 171
- چهار - صحرای بَرْدَخْت 171
- ج) کُناسَه 172
- هفت - صحرای سالم 172
- شش - صحرای شَبَث 172
- هشت - صحرای عَبْدالقِیْس 172
- د) سَبْخَه 173
- و) جسر کوفه (پُل کوفه) 174
- ه) دارالرزق 174
- ح) عاقول (شاهجان) 175
- ز) سیل بند کوفه (مُسَنّاه جابر) 175
- اشاره 176
- کوفه 176
- فصل سوم: مردم شناسی و روان شناسی مردم 176
- اشاره 177
- ١. خلقیات روحی و روانی 177
- الف) ویژگی های مثبت کوفیان 178
- یک - شجاعت 178
- دو - ایمان و حمیت دینی 179
- سه - علم 180
- یک - دنیاطلبی 181
- اشاره 181
- ب) ویژگی ها و صفت های منفی کوفیان 181
- دو - نظام ناپذیری 183
- سه - اجتهادات نابجا 185
- چهار - تابع احساسات بودن 185
- پنج - غَدَر و فریب کاری 186
- اشاره 188
- شش - بخل 188
- هفت - خیانت گری 188
- ٢. مناسبات انسانی 188
- الف) سلام کردن 189
- ه) ایستادن برای احترام 190
- ب) مصافحه 190
- د) خداحافظی کردن 190
- ج) معانقه 190
- اشاره 191
- و) عطسه نمودن 191
- ز) مناسبات دیگر 191
- ٣. دسته بندی طبقات مختلف اجتماعی 191
- الف) دسته بندی قبیله ای 192
- ب) دسته بندی نژادی 193
- ج) دسته بندی دینی 195
- د) دسته بندی سیاسی - مذهبی مسلمانان 196
- ه) دسته بندی طبقاتی 198
- اشاره 204
- فصل چهارم: وضعیت اقتصادی کوفه 204
- الف) نوع پول رایج 205
- ١. چگونگی داد و ستد و معاملات 205
- یک - کیفیت سکه زدن 205
- اشاره 205
- دو - سکه در صدر اسلام 206
- سه - انواع سکه ها و وزن آنها 208
- اشاره 208
- اول - درهم های بَغْلی 209
- دوم - درهم های طبری 209
- سوم - درهم های جَوارقی 209
- چهار - سکه های غیرخالص 210
- ب) چک، سفته و حواله 212
- الف) فضیلت تجارت 213
- ب) آداب تجارت 213
- ٢. تجارت 213
- ج) اجمالی از تاریخ تجارت در کوفه 216
- د) کاروان های تجاری 218
- سه - مسیر غرب کوفه 219
- دو - مسیر جنوب کوفه 219
- اشاره 219
- ٣. دام داری 219
- ه) مسیرهای تجاری 219
- یک - مسیر شرق کوفه 219
- الف) صناعات 220
- اشاره 220
- اشاره 220
- 4. مشاغل 220
- یک - بنایی و معماری 220
- سه - گچ کاری 221
- چهار - کاشی سازی 221
- دو - خشت زنی و قالب ریزی آجر 221
- پنج - شیشه گری 222
- هفت - مس گری 222
- شش - سفال گری 222
- هشت - آهن گری 223
- نُه - نجّاری 223
- یازده - صابون سازی 224
- ده - زرگری 224
- دوازده - عطرسازی 225
- سیزده - آسیابانی 225
- چهارده - روغن کشی 225
- پانزده - دباغی 225
- شانزده - کفش سازی 226
- هفده - رنگ رزی 226
- هجده - حصیربافی 226
- نوزده - پشم ریسی 226
- بیست - خیمه سازی 227
- بیست و یک - بافندگی 227
- بیست و دو - خیاطی 228
- ب) مشاغل واسطه ای 228
- اشاره 228
- سه - بقّالی 229
- یک - صرّافی 229
- دو - قصابی 229
- ج) مشاغل خدماتی 230
- دو - حَجّامی 230
- شش - سمساری 230
- اشاره 230
- پنج - پارچه فروشی 230
- چهار - علف فروشی 230
- یک - حمّامی 230
- سه - قَصّاری 231
- پنج - پزشکی 231
- چهار - نظافت گری شهر 231
- 5. واردات 232
- 6. صادرات 235
- چگونگی آبیاری 236
- ٧. کشاورزی 236
- یک - خَراج 239
- ٨. راه های درآمد کوفه 239
- اشاره 239
- الف) راه های درآمد حکومت کوفه 239
- سه - جزیه 242
- دو - صدقه 242
- پنج - مالیات بر تجارت 243
- چهار - غنایم جنگی 243
- شش - هدایای عید نوروز و مهرگان 244
- هفت - زمین های صوافی 244
- ب) هزینه های حکومت کوفه 245
- اشاره 245
- یک - حقوق کارمندان 245
- سه - قرض به مردم 246
- دو - خدمات شهری 246
- پنج - رسیدگی به فقرا و یتیمان 247
- اول - عطاء 247
- شش - پرداخت به حکومت مرکزی 247
- هفت - عطاء و رزق 247
- چهار - نگهداری مقداری از اموال برای مواقع اضطراری 247
- دوم - رزق 253
- ج) سطح زندگی مردم و قیمت بعضی از کالاها 254
- فصل پنجم: مسائل فرهنگی و تعلیم و تربیت 258
- اشاره 258
- ١. تعلیم و تربیت 259
- ٢. شخصیت های فرهنگی 263
- اشاره 263
- یک - کلیاتی در باره شعر در صدر اسلام 263
- الف) شاعران 263
- اول - اسلام 264
- سوم - تمدن و فرهنگ تازه 264
- دوم - ارتباط اعراب با ملیّت های مختلف 264
- چهارم - سیاست 264
- اشاره 266
- اول - قیس بن عمرو حارثی، معروف به نجاشی 266
- دو - شاعران 266
- دوم - رَبیعه بن مَقْرُوم قیسی 267
- سوم - جَرْوَل بن اَوْس، معروف به حُطَیئه 267
- چهارم - شوید بن ابی کاهل 267
- هفتم - متوکل بن عبدالله بن کُنانه، معروف به متوکل لیثی و متوکل کُنانی 268
- ششم - ظالم بن عمرو بن سفیان، معروف به ابوالاسود دئلی 268
- پنجم - نابغه جُعدی 268
- دهم - سُراقه بن مِرْداس بارقی 269
- نهم - عبدالله بن زبیر اسدی 269
- هشتم - ابو مَعْرَض مُغَیره بن عبدالله بن مُدْرَکَه، مشهور به اُقَیْشِر اَسَدی 269
- سیزدهم - کَعْب بن جُعَیْل 270
- دوازدهم - ابوالمُصَبَّح عبدالرحمان بن عبدالله، معروف به اَعشی هَمْدان 270
- یازدهم - اَیْمَن بن خُرَیم 270
- چهاردهم - مالک بن اسماء بن خارجه فَزاری 271
- شانزدهم - همّام بن غالب بن صعصعه، معروف به فَرَزْدَق 271
- پانزدهم - حَکَم بن عبدل اسدی 271
- هفدهم - حَرمَله بن مُنْذِر، معروف به ابوزُبَیْد طایی 272
- نوزدهم - عمرو بن ضابی بن حَرَث بَرْجَمی 273
- بیستم - عُماره بن عقبه بن ابی معیط 273
- هجدهم - سلیمان بن صُرَد خُزاعی 273
- بیست و یکم و بیست و دوم و بیست و سوم - نضر، نعمان و نعیم پسران عجلان انصاری خزرجی 273
- بیست و هفتم - یزید بن مُغْفَل مِذْحجی جُعْفی 274
- بیست و هشتم - رَبیعه بن حُوط 274
- بیست و پنجم - عبدالله بن خلیفه بولایی 274
- بیست و چهارم - فُضاله بن شریک بن سلمان 274
- بیست و نهم - عبدالله بن هَمّام 274
- بیست و ششم - اَیاس بن عَثَل طایی 274
- سی و سوم - وَهَب بن زَمْعَه جَمْحی، معروف به ابودَهْبَل 275
- سی و چهارم - شُرَیح قاضی 275
- سی ام - عُمر بن یزید بن هلال نَخَعی 275
- سی و دوم - عَوْف بن عبدالله بن اَحْمَر اَزْدی 275
- سی و یکم - عبدالله بن حُر جُعفی 275
- ب) خطیبان 276
- سی و ششم - لَبید بن ربیعه عامری 276
- اشاره 276
- سی و پنجم - صعصعه بن صَوْحان 276
- یک - صعصعه بن صَوْحان 277
- دو - نعمان بن بشیر 277
- سه - زیاد بن ابیه 277
- چهار - ولید بن عقبه بن ابی معیط 278
- ج) صحابه، محدثان، فقها و دیگر اندیشمندان 278
- پنج، شش و هفت - متوکل لیثی، اقیشر اسدی، عبدالله بن زبیر اسدی 278
- هشت - عابس بن ابی شبیب شاکری همدانی 278
- ٣. افسانه ها و اسطوره ها 291
- الف) خواندن قرآن با صدای نیکو 293
- ج) استعاذه 293
- ب) پاکیزه کردن دهان 293
- اشاره 293
- 4. آداب قرائت قرآن 293
- د) ترتیل 294
- و) خشوع 294
- ز) کسانی که بهتر است قرآن نخوانند 294
- ه) تدبّر 294
- قاریان قرآن 295
- الف) موسیقی 299
- 5. موسیقی و اعمال خلاف شرع رایج 299
- ب) می خوارگی 301
- 6. کتابت و خط 302
- الف) آداب نوشتن 302
- ب) وسایل نوشتن (ادوات کتابت) 304
- اشاره 304
- ج) خط کوفی 307
- اشاره 312
- فصل ششم: آداب و رسوم 312
- ١. خواستگاری 313
- ٢. ازدواج 315
- الف) تعیین مهریه 315
- اشاره 315
- ب) جهیزیه 316
- ج) خطبه نکاح 316
- دو - آرایش عروس 317
- ه) مراسم عروسی (زفاف) 317
- اشاره 317
- د) فاصله بین عقد و عروسی (زفاف) 317
- یک - وقوع عروسی در شب 317
- سه - بردن عروس از خانه پدر به خانه شوهر 318
- پنج - شعرخوانی و دف زدن و تکبیر گفتن در شب عروسی 318
- چهار - همراهان عروس 318
- هفت - ولیمه عروسی 319
- شش - نِثار عروسی 319
- هشت - ماندن زنی از خویشان عروس در شب زفاف 320
- نُه - تبریک عروسی 320
- اشاره 321
- ده - شستن پای عروس 321
- ٣. مراسم خاک سپاری مردگان 321
- الف) غسل میت (تغسیل) 321
- ب) تکفین 323
- ج) حنوط 323
- د) نماز بر میت 323
- ه) تشییع جنازه 325
- و) تدفین 325
- ز) مراسم بعد از تدفین 327
- ب) سربازگیری 329
- 4. جنگ و صلح 329
- الف) اعلان جنگ 329
- ج) نظام جمع 330
- اشاره 332
- اول - سلاح های هجومی سبک 332
- د) ادوات و سلاح های جنگی 332
- یک - سلاح های هجومی 332
- دوم - سلاح های هجومی سنگین 345
- اول - سلاح های دفاعی سبک 348
- اشاره 348
- دو - سلاح های دفاعی 348
- دوم - سلاح های دفاعی سنگین 353
- ه) تعلیم جنگاوران 354
- و) اسلحه سازی 355
- ز) پیک 355
- ح) صلح 358
- ی) طریقه تقسیم غنایم جنگی 360
- ط) شعارهای جنگی 360
- ک) پرچم 362
- اشاره 363
- ل) واحدهای تشکیل دهنده سپاه 363
- یک - پیاده نظام (رجّاله) 363
- اول - حمله 364
- اشاره 364
- دوم - تعقیب و گریز 364
- دو - سواره نظام (خیّاله، فُرْسان) 364
- چهارم - پشتیبانی 365
- سوم - جمع آوری اطلاعات 365
- سه - تیراندازان (رُماه، نَشّابون) 365
- پنج - واحد خدمات (تدارکات) 366
- چهار - کارگران (فَعَلَه) 366
- م) مراحل جنگ 367
- اشاره 367
- دو - حرکت به سوی دشمن 367
- یک - جمع نیرو 367
- سه - استقرار در لشکرگاه 369
- چهار - آمادگی های قبل از جنگ 370
- پنج - شروع جنگ 371
- شش - تدابیر دفاعی 372
- چهارم - قائد 373
- اشاره 373
- ن) درجات نظامی سپاه اسلام 373
- یک - درجات نظامی سپاه اسلام 373
- سوم - فرمانده گردان (امیر الکُرْدُوس) 373
- پنجم -خلیفه 373
- اول - فرمانده کل سپاه (امیر الجیش) 373
- دوم - فرماندهان واحدهای اصلی (اُمَراء التعبیه) 373
- اشاره 373
- ششم - عریف 374
- دو - درجات نظامی ایرانیان 374
- اول - بِطْریق 375
- اشاره 375
- اشاره 375
- سه - درجات نظامی روم 375
- چهارم - قُومِسْ 375
- سوم - طُرَنْجار 375
- دوم - طُومْرُخ 375
- ششم - داقْرُخ 375
- پنجم - قَمْطَرُخ 375
- س) آرایش جنگی 375
- یک - نظام کَرّ و فَرّ (هجوم و فرار) 376
- دو - نظام صَفّ (نظام زَحْف) 376
- اشاره 377
- سه - نظام خمیس 377
- چهارم - مَیْسَره 378
- دوم - قلب 378
- سوم - مَیْمَنه 378
- اول - طلیعه (مقدمه) 378
- پنجم - ساقه (موَخره) 379
- چهار - نظام کرادیس 381
- ع) جاسوسی 382
- 5. پخت وپز 384
- الف) طریقه آتش روشن کردن 384
- ب) پختن غذا 385
- ج) پختن نان 385
- یک - انتخاب همراه مناسب 387
- دو - برداشتن وسایل شخصی ضروری 387
- سه - برداشتن عصا 387
- 6. سیر و سفر و تفرّج 387
- الف) آداب سفر 387
- اشاره 387
- شش - بدرقه مسافر 388
- هشت - شعر و آواز خواندن در سفر 388
- چهار - یاد خدا نمودن 388
- هفت - مروّت و جوانمردی در سفر 388
- پنج - صدقه دادن 388
- ب) وسایل حمل و نقل 389
- یازده - مصافحه و معانقه با مسافر 389
- ده - سوغات آوردن از سفر 389
- نُه - مسئولیت به عهده گرفتن در سفر 389
- ٧. وسایل روشنایی 391
- الف) سِراج (مصباح) 391
- اشاره 391
- ب) قندیل 392
- ج) شمع 393
- د) حرادیّ 393
- اشاره 394
- ٨. ظروف 394
- د) تَوْر 394
- ج) بُرْمَه 394
- الف) ابریق 394
- ب) اِداوَه 394
- و) جَرَّه 395
- ز) جَفْنَه 395
- ح) دَلْو 395
- ه) جِراب 395
- ط) زِکْوَه 396
- ل) شَنّ 396
- ی) زِقّ 396
- ک) سطیحه 396
- ع) عُکَّه 397
- ن) طَست (طشت) 397
- س) ظَبْیَه 397
- م) صَحْفَه 397
- ص) قَدَح 398
- ق) قِدْر 398
- ف) قارُورَه 398
- ر) قِرْبَه 398
- ث) قَعْب 399
- ش) قَسْ (قَسّه) 399
- ت) قَصْعَه 399
- خ) قُلَّه 399
- غ) کَوْز 400
- ذ) قَوْصَرَه 400
- ض) کَأْس 400
- ظ) کُوب 400
- اه) مَسْک 401
- اب) مِخْضَب 401
- او) مِطْهَرَه 401
- اج) مِزْوَد (مِزْوَدَه) 401
- اد) مزاده 401
- ٩. دوستی 402
- از) مِکْتَلْ 402
- اح) مِهْراس 402
- ١٠. آرایش ظاهری زنان و مردان 404
- اشاره 404
- اشاره 405
- اول - عطر 405
- اشاره 405
- یک - استعمال بوهای خوش 405
- الف) آرایش ها و زینت های مشترک زنان و مردان 405
- دوم - گیاهان خوشبو 405
- اول - روغن بنفشه 406
- اشاره 406
- دو - استعمال روغن های مختلف 406
- اول - حناء 407
- چهارم - روغن کُنجد 407
- دوم - روغن بان 407
- دوم - وَسْمَه (کَتْم) 407
- اشاره 407
- سه - استعمال رنگ ها 407
- سوم - روغن زَنْبَق (زنبه) 407
- اشاره 408
- چهار - سرمه کشیدن 408
- پنج - آرایش موها 408
- ب) زینت ها و آرایش های اختصاصی زنان 409
- ج) زینت ها و آرایش های اختصاصی مردان 410
- ١١. مجالس عمومی و گردهمایی ها 412
- ١٢. سرگرمی و ورزش 414
- ١٣. آداب و رسوم مجالس خلفا و امرا 417
- اشاره 417
- الف) دربان (حاجب) 418
- ج) کیفیت ورود در مجلس 419
- ب) اذن دخول 419
- ه) پاسبان در مجلس 420
- د) تجمّلات مجلس 420
- اشاره 421
- اشاره 421
- یک - مواد پارچه ها 421
- الف) پارچه ها 421
- و) مرخص شدن از مجلس 421
- دو - نام پارچه ها 421
- ١4. لباس پوشیدن و حجاب 421
- اول - اِسْتَبْرَق 422
- چهارم - خَزّ 422
- سوم - حریر 422
- دوم - بَزّ 422
- ششم - رَفْرَفْ 423
- هفتم - سُنْدُس 423
- پنجم - دیباج 423
- دهم - کتان 424
- نهم - قَزّ 424
- هشتم - قِبْطیّه 424
- سیزدهم - مُنَیّر 425
- چهاردهم - وَشی 425
- دوازدهم - مُعَلَّم 425
- یازدهم - کَرْباس 425
- ب) لباس ها 426
- اشاره 426
- اشاره 427
- یک - پوشش سر 427
- اول - عِمامَه 427
- سوم - قَلَنْسُوَه 430
- دوم - بُرْنُس 430
- چهارم - کوفیه و عِقال 431
- پنجم - بُرْقَعْ 431
- هفتم - خِمار 432
- هشتم - مِعْجَر 432
- ششم - نِقاب 432
- نُهم - قِناع و مِقْنَعَه 433
- دهم - لِثام 433
- دوم - بِجاد 434
- چهارم - بُرْد 434
- دو - پوشش بدن 434
- سوم - بُرْجُد 434
- یکم - بَتّ 434
- اشاره 434
- پنجم - بُرْدَه 435
- هشتم - جلْباب 436
- ششم - ثَوب قِطْری 436
- هفتم - جُبَّه 436
- دهم - حُلّه 437
- نهم - حِبْرَه (حَبَرَه) 437
- یازدهم - خمیصه 438
- دوازدهم - دِثار 438
- چهاردهم - رِداء 439
- پانزدهم - رَیْطَه 439
- سیزدهم - دُرّاعَه و مِدْرَع 439
- نوزدهم - سِرْبال 440
- شانزدهم - سابِریّ 440
- هجدهم - سُدوس 440
- هفدهم - ساج 440
- بیست و سوم - طَیْلَسان 441
- بیست و دوم - طاق 441
- بیستم - شِعار 441
- بیست و یکم - شَمْلَه 441
- بیست و پنجم - غِلالَه 442
- بیست و چهارم - عَباء (عَباءَه) 442
- بیست و ششم - قَباء 443
- بیست و هشتم - قَطیفَه 443
- بیست و هفتم - قَسّی 443
- بیست و نهم - قَمیص 444
- سی ام - کِساء (کِسْوَه) 447
- سی و دوم - مِسْح 448
- سی و سوم - مِطْرَف (مُطْرَف) 448
- سی و یکم - مُسْتَقَه 448
- سی و پنجم - مُلاءَه 449
- سی و چهارم - مُقَطَّعَه 449
- سی و ششم - مِلحَفَه 449
- سی و هفتم - نَمِرَه 449
- سی و هشتم - یَلْمَق 450
- اشاره 450
- سه - پوشش پایین بدن 450
- یکم - اِزار (مِئزَر) 450
- دوم - تُبّان 451
- سوم - دِقْرارَه 452
- چهارم - سَراویل 452
- پنجم - فُوطَه 453
- ششم - مِرْط 453
- هفتم - مِنْطَق، مِنْطَقَه، نِطاق 454
- سوم - خُفّ 454
- یکم - جَوْرَب 454
- چهار - پوشش کف پا 454
- دوم - حِذاء 454
- چهارم - نَعل 455
- فصل هفتم: نوع تغذیه 457
- اشاره 457
- ١. غذاها 458
- الف) تاریخچه ای از غذای عرب 458
- ب) وعده های غذایی عرب 460
- اشاره 461
- اول - غذاهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) 461
- ج) انواع غذاها 461
- اشاره 461
- یک - غذاهای بدون اسم خاص 461
- دوم - غذاهای حضرت علی (علیه السلام) 463
- اول - بَکالَه (بَکیله) 464
- سوم - ثَرید 464
- دوم - تلبینَه (تَلبین) 464
- اشاره 464
- دو - غذاهایی با اسم خاص 464
- پنجم - حَساء 465
- چهارم - حریره 465
- ششم - حَیْس 465
- هفتم - رَبیکَه 466
- هشتم - رَغیده 466
- دهم - سَخینَه 467
- نهم - رَهیده 467
- یازدهم - سِکْبْاج 467
- سیزدهم - شُورباجَه 468
- پانزدهم - طَفَیْشزل 468
- دوازدهم - شِواء 468
- چهاردهم - صَحْناء (صحناه) 468
- هفدهم - فَریقَه 469
- شانزدهم - عَصیده 469
- هجدهم - قَدید 469
- بیستم - نارباجه 470
- بیست و یکم - وَشیقَه 470
- نوزدهم - مَرَق 470
- بیست و دوم - هَریسَه 470
- د) پیش غذا (دسر) 471
- یک - سُفْره 471
- اشاره 471
- ه) سبزیجات همراه غذا 471
- و) سفره غذا 471
- چهار - مائده 472
- پنج - نَطْع (نَطَعْ، نِطْع، نِطَع) 472
- سه - طَبَق 472
- دو- خُوان (خِوان) 472
- ٢. نوشیدنی ها 473
- اشاره 473
- الف) نوشیدنی های حلال 473
- دو - عسل 473
- اشاره 473
- یک - شیر 473
- چهار - انواع عصیر و فشرده 474
- ب) نوشیدنی های حرام 474
- یک - نَبیذ 474
- سه - شیره 474
- اشاره 474
- چهار - مِرْز 475
- دو - بِتْع (بِتَع) 475
- پنج - نقیع 475
- سه - فُقّاع 475
- ب) حَلواء 476
- اشاره 476
- ٣. میوه ها 476
- 4. تنقلات 476
- الف) جَوْزینَق 476
- ج) خَبیص 477
- د) سَویق 477
- ه) فالُوذَج (فالُوذ) 478
- و) لَوْزینَج 479
- فصل هشتم: نظام قضایی و انتظامی 480
- اشاره 480
- ١. قضا 481
- یک - اولین قاضی 481
- الف) ابو مَرّه کِنْدی 481
- اشاره 481
- اشاره 481
- ب) عُرْوَه بن جُعد (ابی الجُعد) بارقی 481
- الف) قاضیان کوفه تا سال 6١ ه. ق 481
- دو - شُرَیْح بن حارث (حَرَث یا عبدالله یا شراحیل یا هانی) کِندی 482
- ه) عبدالله بن مسعود 482
- ج) سَلْمان بن رَبیعه باهلی 482
- و) ابوموسی اشعری 482
- د) جَبْر بن قَشْعَمْ کِنْدی 482
- سه - مسروع بن اَجْدَع تمیمی 484
- اشاره 484
- ب) آیین دادرسی 484
- چهار - عبدالملک بن عُمَیْر لَخْمی 484
- آیین دادرسی مدنی 485
- ج) شرایط و صفات قاضی 486
- د) مجلس قضاوت 487
- ه) مجازات ها 489
- اشاره 489
- یک - قتل (کشتن) 489
- دو - شلاق (جَلد) 490
- چهار - زندان (حبس) 491
- اشاره 491
- دوم - محارب 491
- اول - سرقت 491
- سه - بریدن دست یا پا (قطع) 491
- اول - زندان ابد 492
- دوم - زندان غیر ابد 492
- ٢. شرطه 493
- پنج - تبعید (نفی بلد) 493
- ٣. مقامات ادار ی شهر کوفه 495
- اشاره 495
- الف) والی 495
- ب) رئیسان اسباع و ارباع 500
- ج) عرفا 504
- د) مناکب 507
- ه) سرپرست بیت المال 507
- و) سرپرست دیوان خراج 508
- ز) کاتبان و منشیان 509
- کتابنامه 512
دیباچه
کوفه از زمان تأسیس (17ه. ق) تا زمان شهادت سبط رسول خدا (صلی الله علیه و آله) (61ه. ق) که موضوع این نوشتار است، آبستن حوادث بسیار مهمی بوده که بخش عمده این حوادث مربوط به شیعیان این شهر است و هر یک از آن حوادث نقطه عطفی در تاریخ سیاسی اسلام به شمار می آید.
از حوادث مهم اواخر نیمه نخست قرن اول، حکومت امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (علیه السلام) بر این شهر است. آن حضرت چهار و اندی سال سکان دار امامت و خلافت جامعه اسلامی بود و بر احیای سنت های فراموش شده زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) همت گماشت و در این راه ناملایمات فراوانی چشید. پس از آن نیز صلح امام حسن مجتبی و شهادت امام حسین (علیهم السلام) از مهم ترین حوادث تاریخی این شهر است که خود، حوادث مهمی را در پی داشته است. شیعیان و دوست داران اهل بیت (علیهم السلام) همواره به این حوادث توجه می کردند و به جهت علاقه مندی به این خاندان کتاب های فراوانی را پیرامون این شهر و رویدادهای آن نوشته اند.
کتاب حاضر که به قلم محقق ارجمند، جناب آقای دکتر نعمت الله صفری نگاشته شده است، رویکردی جدید به این شهر پرحادثه است که در آن علاوه بر بررسی و تحلیل حوادث به کاوش در جوانب مختلف بسترهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی، نظامی و فرهنگی این شهر پرداخته و چهره منسجمی از حوادث تاریخی را ارائه کرده و افق های جدیدی را پیش روی پژوهشگران قرار داده است.