- دیباچه 1
- تشکر 3
- مقدمه 5
- گذر ی بر منابع 7
- مرور ی بر مطالعات جدید 9
- اشاره 14
- فصل اول: جغرافیا ی طبیعی کوفه 14
- ١. مفهوم شناسی 15
- الف) دلیل نامگذار ی کوفه 15
- پنج - کوفه الخُلد: 17
- دو - سورستان: 17
- چهار - کوفه الجُند: 17
- سه -خَدّ العَذْراء: 17
- یک - کوفان: 17
- ب) نام ها ی کوفه 17
- اشاره 17
- ج) تاریخچه اجمالی کوفه 18
- هفت- دارالهجره. 18
- شش- منزل جهاد. 18
- ٢. تأسیس شهر کوفه 20
- الف) طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع 21
- اشاره 21
- ٣. مباحث جغرافیایی 21
- ب) مساحت 21
- ج) حدود و ثغور 22
- د) زمین 23
- ه) آب و هوا 25
- و) جمعیت 26
- چهارم - شقائق: 30
- اشاره 30
- اول - اُقحُوان: 30
- یک - گیاهان قبل از بنیان گذار ی کوفه 30
- سوم - خزامی: 30
- دوم - حلفاء: 30
- ز) گیاهان و درختان کوفه 30
- دو - درختان و گیاهان بعد از شهرشدن کوفه 31
- ششم - قِیْصوم: 31
- اول - درختان 31
- پنجم - شیح: 31
- اشاره 31
- هفتم - نَصی: نوعی گیاه ساقه دراز سفید است که در چراگاه، بسیار از آن استفاده می شد. هرگاه ساقه این گیاه، ضخیم و خشک می شد، به آن «حَلی» می گفتند. 31
- دوم - گیاهان 34
- اشاره 38
- 4. حیوانات 38
- الف) حیوانات خشکی 38
- اشاره 38
- اول - شتر و انواع آن 39
- یک - حیوانات اهلی 39
- اشاره 39
- دوم - گاو 39
- سوم - اسب 39
- پنجم - قاطر 41
- ششم - گوسفند 41
- چهارم - الاغ 41
- دهم - گربه 42
- نهم - مرغابی (اردک) 42
- هفتم - کبوتر 42
- هشتم - مرغ 42
- دو - حیوانات غیراهلی 43
- یازدهم - سگ 43
- اول - موش 43
- دوازدهم - خوک 43
- دوم - کلاغ (غُراب) 43
- دو - مارماهی 44
- چهارم - شترمرغ (ظَلیم \شترمرغ نر) 44
- ب) حیوانات آبی 44
- اشاره 44
- یک - ماهی بَنانی (سَمَک بَنانی) 44
- پنجم - آهو (ظبی) 44
- سوم - روباه ( ثعلب) 44
- ششم - سوسمار (ضبّ) 44
- اشاره 45
- 5. نهرها ی کوفه 45
- سه - زِمّیر 45
- الف) نهر عَلْقَمَه (نهر عَلْقَمی) 47
- ج) نهر نیل 47
- ب) نهر سُورا 47
- ط) نهر قَوْرا 48
- و) نهر سَیلحین (سیلحون) 48
- ه) نهر سَدیر 48
- د) نهر تاجیه 48
- ح) نهر صَرصَر 48
- ز) نهر صَراه 48
- ن) نهر شیلی 49
- ک) نهر خُرشیذ 49
- ی) نهر کوثی 49
- م) نهر بُوَیب 49
- ل) نهر بَلْخ 49
- الف) ساتیدَما 50
- اشاره 50
- 6. کوه های کوفه 50
- ب) کوفان 50
- ٧. چاه ها ی کوفه 51
- ب) چاه جُعد (بئر جعد) 51
- الف) چاه حضرت علی (علیه السلام) (بئر علی) 51
- اشاره 51
- اشاره 52
- ٩. توابع شهر کوفه و روستاها ی آن 52
- ج) چاه قصر دارالاماره 52
- د) چاه مُبارک 52
- ٨. چشمه ها ی کوفه 52
- دو - اَقساس مالک 53
- یک - إسْتینیاء 53
- سه - اُکَیْراح 54
- چهار - بانِقْیا 54
- پنج - بداه 54
- شش - بَدیق 54
- ده - تَلّبَوَنّا 55
- هشت - بَرَدان 55
- هفت - بَرْثَه 55
- یازده - جُبّه 55
- نه - بَقیقا 55
- دوازده - جُرْزَه 55
- سیزده - جَرَعه 55
- پانزده - حَروراء 56
- هفده - حیره 56
- شانزده - جَصّاصه 56
- چهارده - جِسْر 56
- هجده - خانِقَیْن 57
- بیست و دو - خَفیّه 58
- بیست و چهار - خَوَرْنَق 58
- نوزده - خَرّاره 58
- بیست و سه - خَنْدَق سابور (خندق شاپور) 58
- بیست - خُصوص 58
- بیست و یک - خَفّان 58
- بیست و هفت - زُرارَه 59
- بیست و پنج - دُوران 59
- بیست و شش - دُوما (دُرمَه) 59
- بیست و نه - زَیْدان 60
- سی و دو - سَوادیّه 60
- سی و یک - سَنینِیا 60
- بیست و هشت - زَُوْرَه 60
- سی - سَکِن 60
- سی و هفت - صَریفین 61
- سی و چهار - سَیْلَحون (سَیْلَحین) 61
- سی و سه - سِیْب 61
- سی و پنج - شانیا 61
- سی و هشت - صِنّین 61
- سی و شش - شیلی 61
- سی و نه - طِیَزناباذ (ضَیزَناباذ) 62
- چهل و یک - عَین جَمَل 62
- چهل - عَقْر (عقر بابل) 62
- چهل و پنج - غَرِیّان 63
- چهل و دو - عین صَید 63
- چهل و چهار - غاضِریَّه 63
- چهل و سه - عین ظَبْی 63
- چهل و شش - غَطَط 64
- چهل و هفت - قادسیه 64
- چهل و هشت - قَرْیَه اَبی صَلابَه 65
- چهل و نه - قریه ذی الکفل 65
- پنجاه - قَسّین 65
- پنجاه و یک - قصرالعَدَسیّین 65
- پنجاه و دو - قُطْقُطانه 65
- پنجاه و چهار - کُوَیفه عمرو (کویفه ابن عُمَر) 66
- پنجاه و پنج - لِسان 66
- پنجاه و شش - لَعْلَع 66
- پنجاه و سه - قَوْرا 66
- پنجاه و نه - نَجَف 67
- پنجاه و هشت - مِلْطاط 67
- پنجاه و هفت - مَلَح 67
- شصت - نُخَیْلَه 67
- شصت و سه - وادِی السِّباع 68
- شصت و دو - نُعْماباذ 68
- شصت و یک - نَشاسْتَج 68
- ١٠. باغ ها ی کوفه 68
- ١٢. دیرها ی کوفه (دیارات کوفه) 70
- ١١. دروازه ها ی کوفه 70
- اشاره 70
- الف) دیارات الأساقف 73
- ج) دیر الجَماجِم 73
- ب) دیر اَعْوَر 73
- د) دیر حُرْمه 74
- ه) دیر حِنَّه 74
- ح) دیر سلسله 75
- ز) دیر سِرجِس (سرجیس) 75
- و) دیر زُراره 75
- ط) دیر السَّوا 75
- ک) دیر قُرَّه 76
- م) دیر مَرْعَبْدا 76
- ل) دیر کعب 76
- ی) دیر الشّاء 76
- ن) دیر هند الصغری 76
- س) دیر هند الکبری 77
- اشاره 78
- فصل دوم: شهرساز ی و معمار ی کوفه 78
- مقدمه 79
- یک - شکل ظاهر ی، تعداد اتاق ها و وضعیت داخلی خانه ها 80
- ١. خانه ها 80
- الف) سبک و سیاق خانه ساز ی 80
- دو - نورگیرها 87
- ب) مصالح ساختمانی 87
- اشاره 90
- ج) خانه ها ی افراد مشهور و معروف 90
- اول - خانه حضرت علی (علیه السلام) 90
- یک - خانه ها ی واقع در مرکز شهر 90
- اشاره 90
- چهارم - خانه ولید بن عُقْبه 92
- سوم - خانه عبدالله بن مسعود 92
- پنجم - خانه عُماره بن عُقْبَه 92
- دوم - خانه جُعْدَه بن هبیره مخزومی 92
- هفتم - خانه حُذَیفه بن یَمان 93
- ششم - خانه ابوموسی اشعری 93
- هشتم و نهم - خانه سلمان بن ربیعه باهلی و مُسَیّب بن نَجْبَه فَزاریّ 93
- دهم - خانه عمرو بن حُرَیث 93
- دوازدهم - خانه خالد بن عرفطه 94
- چهاردهم - خانه ابن حکیم 94
- سیزدهم - خانه سَعد بن قیس 94
- یازدهم - خانه طَلْحه بن عبیدالله 94
- دوم - خانه زید بن ارْقَم انصاری 95
- اول - خانه خَبّاب بن اَرَت 95
- سوم - خانه جَریر بن عبدالله بجلی 95
- دو - خانه ها ی واقع در محله ها ی شهر 95
- پانزدهم - خانه مختار بن ابی عُبَیده ثَقَفی 95
- چهارم - خانه عدی بن حاتم طائی 95
- ششم - خانه هانی بن عُرْوه 96
- پنجم - خانه خُنَیْس بن سَعد 96
- هفتم - خانه اَشْعث بن قیس 96
- هشتم - خانه قُرظَه بن کَعْب انصاری 96
- ٢. بازارها 97
- ب) وضعیت ظاهر ی دکان ها 97
- الف) موقعیت بازارها 97
- اشاره 98
- ج) بازارها ی تخصصی 98
- دو - بازار خرمافروشان (سوق التّمارین) 99
- یک - بازار شترفروشان (سوق الابِلْ) 99
- چهار - بازار کرباس فروشان 100
- سه - بازار ماهی فروشان 100
- پنج - بازار کفش فروشان (سوق الحَذّائین) 100
- شش - بازار اسب فروشان (سوق البَراذین) 100
- نه - بازار روغن فروشان (سوق الزیّاتین) 101
- هشت - بازار شمشیرفروشان (صَیاقله) 101
- هفت - بازار صیرفی ها (رَحْبَهُ الصیارف) 101
- یازده - بازار گوسفند (سَوْق الغَنَم) 102
- سیزده - بازار خرید و فروش مرغ 102
- ده - بازار صابون سازان (اصحاب الصابون) 102
- دوازده - بازار گربه فروشان 102
- هیجده - بازار سویق فروشان (قاووت فروشان) (سوق السوّاقین) 103
- هفده - بازار خَزّفروشان (اصحاب الخزّ) 103
- پانزده - بازار رفوگرها (سوق الرفّاثین) 103
- چهارده - بازار زین سازان یا زین فروشان (سوق السَرّاجین) 103
- نوزده - بازار سرکه فروش ها (سوق الخلاّلین) 103
- شانزده - بازار انواع گستردنی ها مانند فرش، گلیم و. . . (اصحاب الأنماط) 103
- د) نظارت بر بازار 104
- بیست و یک - بازار عطرفروشان (سوق الحَنّاطین) 104
- بیست و پنج - بازار صحّاف ها ( سوق الورّاقین) 104
- بیست و دو- بازار آهنگران (سوق الحدّادین) 104
- بیست - بازار زرگرها (سوق الصاغه) 104
- بیست و شش - بازار گازران یا رخت شویان (سوق القَصّارین) 104
- بیست و سه - بازار گل فروشان (باعَه الأزْهار) 104
- بیست و چهار - بازار خیاطها (سوق الخیاطین) 104
- اشاره 107
- ٣. مساجدکوفه 107
- اشاره 108
- اول - مسجد جامع کوفه قبل از اسلام 108
- یک- مسجد جامع کوفه در گذر تاریخ 108
- الف) مسجد جامع کوفه (تصویرهای شماره 5 - ١) 108
- دوم- مسجد در زمان سعد بن ابی وقاص 109
- سوم - مسجد در زمان زیاد بن ابیه 113
- دوم - باب الفیل 115
- اول - باب السُدَّه 115
- اشاره 115
- دو - درها ی مسجد جامع 115
- سوم- باب الکنده 116
- چهارم- باب الأنماط 117
- سه - ستون ها ی مسجد جامع 117
- دوم - بیت الطشت 118
- اشاره 118
- چهار - مکان ها ی تاریخی در مسجد جامع 118
- اول - دکّه القضاء 118
- چهارم - تَنُّور 119
- سوم - سفینه نوح 119
- پنجم - محراب حضرت علی (علیه السلام) 119
- شش - فاصله مسجد تا دارالاماره 120
- پنج - دستشویی و وضوخانه مسجد جامع کوفه 120
- هفت - مسجد جامع کوفه از منظر باستان شناسی 121
- ب) دیگر مساجد 123
- اشاره 123
- یک - مساجد مبارکه 124
- اول - مسجد سَهْلَه 124
- اشاره 124
- دوم- مسجد بنی کاهل 125
- پنجم - مسجد غَنّی 126
- سوم - مسجد صَعْصَعَه بن صوحان 126
- چهارم - مسجد زید بن صوحان 126
- هشتم - مسجد الحمراء 127
- هفتم - مسجد جُعْفی 127
- ششم - مسجد حَنّانه 127
- اشاره 128
- دو - مساجد ملعونه 128
- اول - مسجد اَشعث 129
- چهارم - مسجد شَبَث 129
- دوم - مسجد جَریر 129
- پنجم - مسجد تَیم (مسجد بنوتَیِم) 129
- سوم - مسجد سَمّاک 129
- ششم - مسجد ثَقیف 130
- سه - مساجد دیگر 130
- اول - مسجد جُهَیْنَه (مسجد بنودُهمان) 130
- هفتم - مسجدی در الحمراء 130
- اشاره 130
- دوم - مسجد بنی مَخْزوم 131
- سوم - مسجد بنی عبدالله بن دارِم 131
- چهارم - مسجد بنی جَذیمه 131
- پنجم - مسجد بنی عَنْزَه (مسجد بنوعناز یا مسجد بنی عنز) 131
- ششم - مسجد سَکون (مسجد بنی سکون) 132
- هفتم - مسجد قُصّاص 132
- نهم - مسجد بنی سُنْبُس (مسجد عدی بن حاتَم) 132
- هشتم - مسجد عبدالقیس 132
- سیزدهم - مسجد اَحْمَس (مسجد مُزَیْنه) 133
- یازدهم - مسجد بنی بَهْدَلَه 133
- دوازدهم - مسجد اَنْصار 133
- دهم - مسجد بنی مُقاصف 133
- پانزدهم - مسجد بنی البَدّاء 134
- نوزدهم - مسجد نَخَعْ 134
- بیستم - مسجد بنی مُرّا 134
- هفدهم - مسجد بنی هِلال 134
- چهاردهم - مسجد بنی اَوْد 134
- هجدهم - مسجد بنی الشیطان 134
- شانزدهم - مسجد بنی ذُهَل 134
- اشاره 135
- اشاره 135
- یک - قصر در زمان سعد 135
- 4. قصر دارالاماره 135
- الف) دارالاماره از دیدگاه منابع تاریخی 135
- دو - قصر در زمان زیاد 137
- ب) دارالاماره از منظر حفاری های باستان شناسی 138
- اشاره 138
- دو - شکل هندسی قصر و مساحت آن 139
- یک - موقعیت قصر 139
- چهار - برج های قصر 140
- سه - دیوارهای قصر 140
- پنج - درهای ورودی قصر (مداخل) 141
- شش - اطاق ها، ایوان ها، رواق ها، سالن ها و آشپزخانه های داخل قصر 141
- هفت - حمام و مخزن و فاضلاب 145
- هشت - طِمار 146
- نه - مصالح ساختمانی دارالإماره 147
- 5. زندان کوفه 148
- 6. میدان اصلی شهر 149
- اشاره 149
- الف) مرکز شهر (صحن) 150
- ب) رحبه (رحبه علیّ و رحبه الصَیارف) 151
- ج) آریّ 152
- اشاره 153
- ٧. معابر (خیابان ها، چهارسوها و کوچه ها) 153
- الف) خیابان ها 153
- اندازه خیابان ها 155
- سکّه دار الرومیین 156
- سکّه لحّام جریر 156
- سکّه عُمَیْرَه 157
- سکّه علاء بن مِحْرز 157
- سکّه الثَوْریین (سکّه الثَوْر) 157
- سکّه شَبَث 157
- سکّه بنی جذیمه 157
- سکّه الموالی 157
- دو - چهارسوی بَجیله 158
- ب) چهارسوها 158
- سکّه البَرید 158
- یک - چهارسوی خُنَیْس 158
- اشاره 158
- سه - چهارسوی هَمْدان 159
- چهار - چهارسوی کِنْده 159
- ج) کوچه ها 159
- ٩. حمام ها 160
- ٨. کاروان سراها و مهمان خانه ها 160
- اشاره 160
- ج) حمام مَهْبَذان 163
- الف) حمام اَعْیَن 163
- د/ ه) حمام عمرو بن حریث و حمام قطان (قَطَن) بن عبدالله 163
- ب) حمام عمر بن سعد 163
- اشاره 164
- ١٠. مکان های عمومی 164
- الف) جبّانات و گورستان ها 164
- اشاره 164
- و) حمام ابن بَرْدَه 164
- اشاره 165
- یک - جبّانه های یمنی ها (قحطانی ها) 165
- سوم - جبّانه بِشْر 166
- دوم - جبّانه کِنْده 166
- پنجم - جبّانه مِخْنَف (جبّانه اَزْد) 166
- چهارم - جبّانه مراد 166
- اول - جبّانه سبیع (جبانه الحشاشین) 166
- اول - جبّانه (ثُوَیَّه) 167
- ششم - جبّانه الصائدیین 167
- دو - جبّانه های عدنانی ها 167
- اشاره 167
- دوم - جبّانه عَرْزَم 168
- سوم - جبّانه سالم (جبّانه بنی سلول) 168
- چهار - قبر رُشَید هَجری 169
- اشاره 169
- سه - آرامگاه مختار بن عبید ثقفی 169
- چهارم - جبّانه اتبر 169
- دو - آرامگاه هانی بن عروه 169
- سه - آرامگاه های خارج از جبانات 169
- یک - آرامگاه مسلم بن عقیل٧ 169
- اشاره 170
- پنج - قبر عبدالله بن عفیف اَزْدی 170
- شش - قبر میثم تمّار 170
- ب) صحراها 170
- سه - صحرای بنی یَشْکُر 171
- چهار - صحرای بَرْدَخْت 171
- پنج - صحرای بنی قَرار 171
- دو - صحرای بنی عامر 171
- یک - صحرای اُثَیر (بنی اُثَیر) 171
- هفت - صحرای سالم 172
- ج) کُناسَه 172
- شش - صحرای شَبَث 172
- هشت - صحرای عَبْدالقِیْس 172
- د) سَبْخَه 173
- ه) دارالرزق 174
- و) جسر کوفه (پُل کوفه) 174
- ح) عاقول (شاهجان) 175
- ز) سیل بند کوفه (مُسَنّاه جابر) 175
- فصل سوم: مردم شناسی و روان شناسی مردم 176
- اشاره 176
- کوفه 176
- ١. خلقیات روحی و روانی 177
- اشاره 177
- الف) ویژگی های مثبت کوفیان 178
- یک - شجاعت 178
- دو - ایمان و حمیت دینی 179
- سه - علم 180
- یک - دنیاطلبی 181
- ب) ویژگی ها و صفت های منفی کوفیان 181
- اشاره 181
- دو - نظام ناپذیری 183
- سه - اجتهادات نابجا 185
- چهار - تابع احساسات بودن 185
- پنج - غَدَر و فریب کاری 186
- هفت - خیانت گری 188
- اشاره 188
- شش - بخل 188
- ٢. مناسبات انسانی 188
- الف) سلام کردن 189
- د) خداحافظی کردن 190
- ج) معانقه 190
- ه) ایستادن برای احترام 190
- ب) مصافحه 190
- اشاره 191
- ٣. دسته بندی طبقات مختلف اجتماعی 191
- و) عطسه نمودن 191
- ز) مناسبات دیگر 191
- الف) دسته بندی قبیله ای 192
- ب) دسته بندی نژادی 193
- ج) دسته بندی دینی 195
- د) دسته بندی سیاسی - مذهبی مسلمانان 196
- ه) دسته بندی طبقاتی 198
- اشاره 204
- فصل چهارم: وضعیت اقتصادی کوفه 204
- یک - کیفیت سکه زدن 205
- الف) نوع پول رایج 205
- ١. چگونگی داد و ستد و معاملات 205
- اشاره 205
- دو - سکه در صدر اسلام 206
- سه - انواع سکه ها و وزن آنها 208
- اشاره 208
- سوم - درهم های جَوارقی 209
- اول - درهم های بَغْلی 209
- دوم - درهم های طبری 209
- چهار - سکه های غیرخالص 210
- ب) چک، سفته و حواله 212
- الف) فضیلت تجارت 213
- ب) آداب تجارت 213
- ٢. تجارت 213
- ج) اجمالی از تاریخ تجارت در کوفه 216
- د) کاروان های تجاری 218
- یک - مسیر شرق کوفه 219
- ه) مسیرهای تجاری 219
- دو - مسیر جنوب کوفه 219
- سه - مسیر غرب کوفه 219
- ٣. دام داری 219
- اشاره 219
- اشاره 220
- 4. مشاغل 220
- اشاره 220
- الف) صناعات 220
- یک - بنایی و معماری 220
- دو - خشت زنی و قالب ریزی آجر 221
- سه - گچ کاری 221
- چهار - کاشی سازی 221
- هفت - مس گری 222
- پنج - شیشه گری 222
- شش - سفال گری 222
- هشت - آهن گری 223
- نُه - نجّاری 223
- ده - زرگری 224
- یازده - صابون سازی 224
- پانزده - دباغی 225
- دوازده - عطرسازی 225
- سیزده - آسیابانی 225
- چهارده - روغن کشی 225
- هجده - حصیربافی 226
- نوزده - پشم ریسی 226
- هفده - رنگ رزی 226
- شانزده - کفش سازی 226
- بیست - خیمه سازی 227
- بیست و یک - بافندگی 227
- اشاره 228
- بیست و دو - خیاطی 228
- ب) مشاغل واسطه ای 228
- سه - بقّالی 229
- یک - صرّافی 229
- دو - قصابی 229
- یک - حمّامی 230
- شش - سمساری 230
- چهار - علف فروشی 230
- ج) مشاغل خدماتی 230
- دو - حَجّامی 230
- پنج - پارچه فروشی 230
- اشاره 230
- سه - قَصّاری 231
- چهار - نظافت گری شهر 231
- پنج - پزشکی 231
- 5. واردات 232
- 6. صادرات 235
- ٧. کشاورزی 236
- چگونگی آبیاری 236
- ٨. راه های درآمد کوفه 239
- یک - خَراج 239
- اشاره 239
- الف) راه های درآمد حکومت کوفه 239
- سه - جزیه 242
- دو - صدقه 242
- پنج - مالیات بر تجارت 243
- چهار - غنایم جنگی 243
- هفت - زمین های صوافی 244
- شش - هدایای عید نوروز و مهرگان 244
- ب) هزینه های حکومت کوفه 245
- اشاره 245
- یک - حقوق کارمندان 245
- دو - خدمات شهری 246
- سه - قرض به مردم 246
- پنج - رسیدگی به فقرا و یتیمان 247
- اول - عطاء 247
- هفت - عطاء و رزق 247
- شش - پرداخت به حکومت مرکزی 247
- چهار - نگهداری مقداری از اموال برای مواقع اضطراری 247
- دوم - رزق 253
- ج) سطح زندگی مردم و قیمت بعضی از کالاها 254
- فصل پنجم: مسائل فرهنگی و تعلیم و تربیت 258
- اشاره 258
- ١. تعلیم و تربیت 259
- یک - کلیاتی در باره شعر در صدر اسلام 263
- اشاره 263
- الف) شاعران 263
- ٢. شخصیت های فرهنگی 263
- سوم - تمدن و فرهنگ تازه 264
- دوم - ارتباط اعراب با ملیّت های مختلف 264
- چهارم - سیاست 264
- اول - اسلام 264
- اول - قیس بن عمرو حارثی، معروف به نجاشی 266
- دو - شاعران 266
- اشاره 266
- سوم - جَرْوَل بن اَوْس، معروف به حُطَیئه 267
- دوم - رَبیعه بن مَقْرُوم قیسی 267
- چهارم - شوید بن ابی کاهل 267
- ششم - ظالم بن عمرو بن سفیان، معروف به ابوالاسود دئلی 268
- هفتم - متوکل بن عبدالله بن کُنانه، معروف به متوکل لیثی و متوکل کُنانی 268
- پنجم - نابغه جُعدی 268
- نهم - عبدالله بن زبیر اسدی 269
- هشتم - ابو مَعْرَض مُغَیره بن عبدالله بن مُدْرَکَه، مشهور به اُقَیْشِر اَسَدی 269
- دهم - سُراقه بن مِرْداس بارقی 269
- دوازدهم - ابوالمُصَبَّح عبدالرحمان بن عبدالله، معروف به اَعشی هَمْدان 270
- یازدهم - اَیْمَن بن خُرَیم 270
- سیزدهم - کَعْب بن جُعَیْل 270
- شانزدهم - همّام بن غالب بن صعصعه، معروف به فَرَزْدَق 271
- چهاردهم - مالک بن اسماء بن خارجه فَزاری 271
- پانزدهم - حَکَم بن عبدل اسدی 271
- هفدهم - حَرمَله بن مُنْذِر، معروف به ابوزُبَیْد طایی 272
- بیستم - عُماره بن عقبه بن ابی معیط 273
- نوزدهم - عمرو بن ضابی بن حَرَث بَرْجَمی 273
- بیست و یکم و بیست و دوم و بیست و سوم - نضر، نعمان و نعیم پسران عجلان انصاری خزرجی 273
- هجدهم - سلیمان بن صُرَد خُزاعی 273
- بیست و ششم - اَیاس بن عَثَل طایی 274
- بیست و نهم - عبدالله بن هَمّام 274
- بیست و پنجم - عبدالله بن خلیفه بولایی 274
- بیست و هشتم - رَبیعه بن حُوط 274
- بیست و هفتم - یزید بن مُغْفَل مِذْحجی جُعْفی 274
- بیست و چهارم - فُضاله بن شریک بن سلمان 274
- سی و سوم - وَهَب بن زَمْعَه جَمْحی، معروف به ابودَهْبَل 275
- سی ام - عُمر بن یزید بن هلال نَخَعی 275
- سی و یکم - عبدالله بن حُر جُعفی 275
- سی و دوم - عَوْف بن عبدالله بن اَحْمَر اَزْدی 275
- سی و چهارم - شُرَیح قاضی 275
- ب) خطیبان 276
- اشاره 276
- سی و پنجم - صعصعه بن صَوْحان 276
- سی و ششم - لَبید بن ربیعه عامری 276
- یک - صعصعه بن صَوْحان 277
- سه - زیاد بن ابیه 277
- دو - نعمان بن بشیر 277
- هشت - عابس بن ابی شبیب شاکری همدانی 278
- ج) صحابه، محدثان، فقها و دیگر اندیشمندان 278
- چهار - ولید بن عقبه بن ابی معیط 278
- پنج، شش و هفت - متوکل لیثی، اقیشر اسدی، عبدالله بن زبیر اسدی 278
- ٣. افسانه ها و اسطوره ها 291
- 4. آداب قرائت قرآن 293
- ب) پاکیزه کردن دهان 293
- اشاره 293
- ج) استعاذه 293
- الف) خواندن قرآن با صدای نیکو 293
- و) خشوع 294
- د) ترتیل 294
- ه) تدبّر 294
- ز) کسانی که بهتر است قرآن نخوانند 294
- قاریان قرآن 295
- الف) موسیقی 299
- 5. موسیقی و اعمال خلاف شرع رایج 299
- ب) می خوارگی 301
- 6. کتابت و خط 302
- الف) آداب نوشتن 302
- اشاره 304
- ب) وسایل نوشتن (ادوات کتابت) 304
- ج) خط کوفی 307
- اشاره 312
- فصل ششم: آداب و رسوم 312
- ١. خواستگاری 313
- اشاره 315
- ٢. ازدواج 315
- الف) تعیین مهریه 315
- ب) جهیزیه 316
- ج) خطبه نکاح 316
- د) فاصله بین عقد و عروسی (زفاف) 317
- یک - وقوع عروسی در شب 317
- ه) مراسم عروسی (زفاف) 317
- اشاره 317
- دو - آرایش عروس 317
- پنج - شعرخوانی و دف زدن و تکبیر گفتن در شب عروسی 318
- سه - بردن عروس از خانه پدر به خانه شوهر 318
- چهار - همراهان عروس 318
- شش - نِثار عروسی 319
- هفت - ولیمه عروسی 319
- نُه - تبریک عروسی 320
- هشت - ماندن زنی از خویشان عروس در شب زفاف 320
- اشاره 321
- ده - شستن پای عروس 321
- ٣. مراسم خاک سپاری مردگان 321
- الف) غسل میت (تغسیل) 321
- د) نماز بر میت 323
- ب) تکفین 323
- ج) حنوط 323
- و) تدفین 325
- ه) تشییع جنازه 325
- ز) مراسم بعد از تدفین 327
- الف) اعلان جنگ 329
- 4. جنگ و صلح 329
- ب) سربازگیری 329
- ج) نظام جمع 330
- اول - سلاح های هجومی سبک 332
- اشاره 332
- یک - سلاح های هجومی 332
- د) ادوات و سلاح های جنگی 332
- دوم - سلاح های هجومی سنگین 345
- دو - سلاح های دفاعی 348
- اول - سلاح های دفاعی سبک 348
- اشاره 348
- دوم - سلاح های دفاعی سنگین 353
- ه) تعلیم جنگاوران 354
- و) اسلحه سازی 355
- ز) پیک 355
- ح) صلح 358
- ی) طریقه تقسیم غنایم جنگی 360
- ط) شعارهای جنگی 360
- ک) پرچم 362
- اشاره 363
- یک - پیاده نظام (رجّاله) 363
- ل) واحدهای تشکیل دهنده سپاه 363
- دوم - تعقیب و گریز 364
- اول - حمله 364
- اشاره 364
- دو - سواره نظام (خیّاله، فُرْسان) 364
- سه - تیراندازان (رُماه، نَشّابون) 365
- چهارم - پشتیبانی 365
- سوم - جمع آوری اطلاعات 365
- چهار - کارگران (فَعَلَه) 366
- پنج - واحد خدمات (تدارکات) 366
- م) مراحل جنگ 367
- یک - جمع نیرو 367
- دو - حرکت به سوی دشمن 367
- اشاره 367
- سه - استقرار در لشکرگاه 369
- چهار - آمادگی های قبل از جنگ 370
- پنج - شروع جنگ 371
- شش - تدابیر دفاعی 372
- ن) درجات نظامی سپاه اسلام 373
- پنجم -خلیفه 373
- دوم - فرماندهان واحدهای اصلی (اُمَراء التعبیه) 373
- چهارم - قائد 373
- یک - درجات نظامی سپاه اسلام 373
- سوم - فرمانده گردان (امیر الکُرْدُوس) 373
- اول - فرمانده کل سپاه (امیر الجیش) 373
- اشاره 373
- اشاره 373
- ششم - عریف 374
- دو - درجات نظامی ایرانیان 374
- سوم - طُرَنْجار 375
- س) آرایش جنگی 375
- اشاره 375
- دوم - طُومْرُخ 375
- پنجم - قَمْطَرُخ 375
- سه - درجات نظامی روم 375
- اشاره 375
- ششم - داقْرُخ 375
- چهارم - قُومِسْ 375
- اول - بِطْریق 375
- دو - نظام صَفّ (نظام زَحْف) 376
- یک - نظام کَرّ و فَرّ (هجوم و فرار) 376
- سه - نظام خمیس 377
- اشاره 377
- اول - طلیعه (مقدمه) 378
- سوم - مَیْمَنه 378
- چهارم - مَیْسَره 378
- دوم - قلب 378
- پنجم - ساقه (موَخره) 379
- چهار - نظام کرادیس 381
- ع) جاسوسی 382
- الف) طریقه آتش روشن کردن 384
- 5. پخت وپز 384
- ج) پختن نان 385
- ب) پختن غذا 385
- یک - انتخاب همراه مناسب 387
- 6. سیر و سفر و تفرّج 387
- سه - برداشتن عصا 387
- الف) آداب سفر 387
- دو - برداشتن وسایل شخصی ضروری 387
- اشاره 387
- هفت - مروّت و جوانمردی در سفر 388
- شش - بدرقه مسافر 388
- هشت - شعر و آواز خواندن در سفر 388
- پنج - صدقه دادن 388
- چهار - یاد خدا نمودن 388
- نُه - مسئولیت به عهده گرفتن در سفر 389
- ده - سوغات آوردن از سفر 389
- یازده - مصافحه و معانقه با مسافر 389
- ب) وسایل حمل و نقل 389
- اشاره 391
- ٧. وسایل روشنایی 391
- الف) سِراج (مصباح) 391
- ب) قندیل 392
- د) حرادیّ 393
- ج) شمع 393
- اشاره 394
- ٨. ظروف 394
- ج) بُرْمَه 394
- ب) اِداوَه 394
- الف) ابریق 394
- د) تَوْر 394
- و) جَرَّه 395
- ز) جَفْنَه 395
- ه) جِراب 395
- ح) دَلْو 395
- ی) زِقّ 396
- ل) شَنّ 396
- ط) زِکْوَه 396
- ک) سطیحه 396
- س) ظَبْیَه 397
- م) صَحْفَه 397
- ن) طَست (طشت) 397
- ع) عُکَّه 397
- ق) قِدْر 398
- ص) قَدَح 398
- ر) قِرْبَه 398
- ف) قارُورَه 398
- ث) قَعْب 399
- خ) قُلَّه 399
- ت) قَصْعَه 399
- ش) قَسْ (قَسّه) 399
- غ) کَوْز 400
- ظ) کُوب 400
- ذ) قَوْصَرَه 400
- ض) کَأْس 400
- اج) مِزْوَد (مِزْوَدَه) 401
- او) مِطْهَرَه 401
- اه) مَسْک 401
- اب) مِخْضَب 401
- اد) مزاده 401
- ٩. دوستی 402
- از) مِکْتَلْ 402
- اح) مِهْراس 402
- ١٠. آرایش ظاهری زنان و مردان 404
- اشاره 404
- یک - استعمال بوهای خوش 405
- دوم - گیاهان خوشبو 405
- اول - عطر 405
- اشاره 405
- اشاره 405
- الف) آرایش ها و زینت های مشترک زنان و مردان 405
- دو - استعمال روغن های مختلف 406
- اشاره 406
- اول - روغن بنفشه 406
- دوم - وَسْمَه (کَتْم) 407
- اول - حناء 407
- سه - استعمال رنگ ها 407
- دوم - روغن بان 407
- سوم - روغن زَنْبَق (زنبه) 407
- چهارم - روغن کُنجد 407
- اشاره 407
- چهار - سرمه کشیدن 408
- پنج - آرایش موها 408
- اشاره 408
- ب) زینت ها و آرایش های اختصاصی زنان 409
- ج) زینت ها و آرایش های اختصاصی مردان 410
- ١١. مجالس عمومی و گردهمایی ها 412
- ١٢. سرگرمی و ورزش 414
- اشاره 417
- ١٣. آداب و رسوم مجالس خلفا و امرا 417
- الف) دربان (حاجب) 418
- ب) اذن دخول 419
- ج) کیفیت ورود در مجلس 419
- د) تجمّلات مجلس 420
- ه) پاسبان در مجلس 420
- یک - مواد پارچه ها 421
- اشاره 421
- الف) پارچه ها 421
- و) مرخص شدن از مجلس 421
- ١4. لباس پوشیدن و حجاب 421
- اشاره 421
- دو - نام پارچه ها 421
- چهارم - خَزّ 422
- دوم - بَزّ 422
- سوم - حریر 422
- اول - اِسْتَبْرَق 422
- پنجم - دیباج 423
- هفتم - سُنْدُس 423
- ششم - رَفْرَفْ 423
- هشتم - قِبْطیّه 424
- نهم - قَزّ 424
- دهم - کتان 424
- دوازدهم - مُعَلَّم 425
- چهاردهم - وَشی 425
- یازدهم - کَرْباس 425
- سیزدهم - مُنَیّر 425
- اشاره 426
- ب) لباس ها 426
- یک - پوشش سر 427
- اول - عِمامَه 427
- اشاره 427
- سوم - قَلَنْسُوَه 430
- دوم - بُرْنُس 430
- چهارم - کوفیه و عِقال 431
- پنجم - بُرْقَعْ 431
- هشتم - مِعْجَر 432
- هفتم - خِمار 432
- ششم - نِقاب 432
- نُهم - قِناع و مِقْنَعَه 433
- دهم - لِثام 433
- سوم - بُرْجُد 434
- اشاره 434
- دو - پوشش بدن 434
- دوم - بِجاد 434
- چهارم - بُرْد 434
- یکم - بَتّ 434
- پنجم - بُرْدَه 435
- هفتم - جُبَّه 436
- ششم - ثَوب قِطْری 436
- هشتم - جلْباب 436
- نهم - حِبْرَه (حَبَرَه) 437
- دهم - حُلّه 437
- یازدهم - خمیصه 438
- دوازدهم - دِثار 438
- چهاردهم - رِداء 439
- سیزدهم - دُرّاعَه و مِدْرَع 439
- پانزدهم - رَیْطَه 439
- هفدهم - ساج 440
- هجدهم - سُدوس 440
- شانزدهم - سابِریّ 440
- نوزدهم - سِرْبال 440
- بیست و دوم - طاق 441
- بیست و سوم - طَیْلَسان 441
- بیست و یکم - شَمْلَه 441
- بیستم - شِعار 441
- بیست و پنجم - غِلالَه 442
- بیست و چهارم - عَباء (عَباءَه) 442
- بیست و هفتم - قَسّی 443
- بیست و ششم - قَباء 443
- بیست و هشتم - قَطیفَه 443
- بیست و نهم - قَمیص 444
- سی ام - کِساء (کِسْوَه) 447
- سی و یکم - مُسْتَقَه 448
- سی و سوم - مِطْرَف (مُطْرَف) 448
- سی و دوم - مِسْح 448
- سی و هفتم - نَمِرَه 449
- سی و چهارم - مُقَطَّعَه 449
- سی و ششم - مِلحَفَه 449
- سی و پنجم - مُلاءَه 449
- سی و هشتم - یَلْمَق 450
- اشاره 450
- یکم - اِزار (مِئزَر) 450
- سه - پوشش پایین بدن 450
- دوم - تُبّان 451
- سوم - دِقْرارَه 452
- چهارم - سَراویل 452
- ششم - مِرْط 453
- پنجم - فُوطَه 453
- سوم - خُفّ 454
- چهار - پوشش کف پا 454
- یکم - جَوْرَب 454
- هفتم - مِنْطَق، مِنْطَقَه، نِطاق 454
- دوم - حِذاء 454
- چهارم - نَعل 455
- فصل هفتم: نوع تغذیه 457
- اشاره 457
- الف) تاریخچه ای از غذای عرب 458
- ١. غذاها 458
- ب) وعده های غذایی عرب 460
- اشاره 461
- ج) انواع غذاها 461
- اشاره 461
- یک - غذاهای بدون اسم خاص 461
- اول - غذاهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) 461
- دوم - غذاهای حضرت علی (علیه السلام) 463
- اشاره 464
- دوم - تلبینَه (تَلبین) 464
- دو - غذاهایی با اسم خاص 464
- سوم - ثَرید 464
- اول - بَکالَه (بَکیله) 464
- چهارم - حریره 465
- پنجم - حَساء 465
- ششم - حَیْس 465
- هشتم - رَغیده 466
- هفتم - رَبیکَه 466
- نهم - رَهیده 467
- دهم - سَخینَه 467
- یازدهم - سِکْبْاج 467
- دوازدهم - شِواء 468
- چهاردهم - صَحْناء (صحناه) 468
- سیزدهم - شُورباجَه 468
- پانزدهم - طَفَیْشزل 468
- هفدهم - فَریقَه 469
- هجدهم - قَدید 469
- شانزدهم - عَصیده 469
- بیست و دوم - هَریسَه 470
- بیست و یکم - وَشیقَه 470
- نوزدهم - مَرَق 470
- بیستم - نارباجه 470
- یک - سُفْره 471
- د) پیش غذا (دسر) 471
- اشاره 471
- و) سفره غذا 471
- ه) سبزیجات همراه غذا 471
- دو- خُوان (خِوان) 472
- سه - طَبَق 472
- چهار - مائده 472
- پنج - نَطْع (نَطَعْ، نِطْع، نِطَع) 472
- الف) نوشیدنی های حلال 473
- ٢. نوشیدنی ها 473
- اشاره 473
- اشاره 473
- یک - شیر 473
- دو - عسل 473
- ب) نوشیدنی های حرام 474
- سه - شیره 474
- چهار - انواع عصیر و فشرده 474
- اشاره 474
- یک - نَبیذ 474
- پنج - نقیع 475
- سه - فُقّاع 475
- چهار - مِرْز 475
- دو - بِتْع (بِتَع) 475
- 4. تنقلات 476
- اشاره 476
- الف) جَوْزینَق 476
- ب) حَلواء 476
- ٣. میوه ها 476
- د) سَویق 477
- ج) خَبیص 477
- ه) فالُوذَج (فالُوذ) 478
- و) لَوْزینَج 479
- فصل هشتم: نظام قضایی و انتظامی 480
- اشاره 480
- اشاره 481
- الف) ابو مَرّه کِنْدی 481
- الف) قاضیان کوفه تا سال 6١ ه. ق 481
- ١. قضا 481
- ب) عُرْوَه بن جُعد (ابی الجُعد) بارقی 481
- اشاره 481
- یک - اولین قاضی 481
- و) ابوموسی اشعری 482
- ه) عبدالله بن مسعود 482
- دو - شُرَیْح بن حارث (حَرَث یا عبدالله یا شراحیل یا هانی) کِندی 482
- د) جَبْر بن قَشْعَمْ کِنْدی 482
- ج) سَلْمان بن رَبیعه باهلی 482
- ب) آیین دادرسی 484
- اشاره 484
- سه - مسروع بن اَجْدَع تمیمی 484
- چهار - عبدالملک بن عُمَیْر لَخْمی 484
- آیین دادرسی مدنی 485
- ج) شرایط و صفات قاضی 486
- د) مجلس قضاوت 487
- یک - قتل (کشتن) 489
- ه) مجازات ها 489
- اشاره 489
- دو - شلاق (جَلد) 490
- دوم - محارب 491
- چهار - زندان (حبس) 491
- اول - سرقت 491
- سه - بریدن دست یا پا (قطع) 491
- اشاره 491
- اول - زندان ابد 492
- دوم - زندان غیر ابد 492
- پنج - تبعید (نفی بلد) 493
- ٢. شرطه 493
- اشاره 495
- الف) والی 495
- ٣. مقامات ادار ی شهر کوفه 495
- ب) رئیسان اسباع و ارباع 500
- ج) عرفا 504
- ه) سرپرست بیت المال 507
- د) مناکب 507
- و) سرپرست دیوان خراج 508
- ز) کاتبان و منشیان 509
- کتابنامه 512
ب) مصافحه
مصافحه و دست یکدیگر را گرفتن هنگام ملاقات نیز یکی از سنت هایی است که در اسلام به آن سفارش شده است. از زبان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین نقل شده است که «هنگام ملاقات، با سلام و مصافحه با یکدیگر برخورد کنید» . (1)همچنین از حضرت علی (علیه السلام) در روایتی آمده است:
هنگامی که برادران خود را ملاقات نمودید، با هم مصافحه کنید و شادی خود را اظهار نمایید و با بشاشت برخورد کنید و حتی در برخورد با دشمن خود نیز با او مصافحه کنید، اگر چه او از این کار خوشش نیاید. (2)
ج) معانقه
معانقه و در آغوش گرفتن مسلمان هنگام ملاقات، از سوی اسلام تأیید شده است و دلیل آن را معانقه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با جعفر طیار هنگام رجوع از حبشه دانسته اند. (3)
د) خداحافظی کردن
در روایاتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین نقل شده است که هنگام خداحافظی، به وسیله سَلام (لفظ سلام) از هم خداحافظی نمایید. (4)در روایات دیگری از آن حضرت چنین آمده است که به وسیله طلب غفران برای یکدیگر (استغفار) از هم جدا شوید. (5)
ه) ایستادن برای احترام
در روایات از ایستادن برای احترام نیز یاد شده است. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین نقل شده است که آن حضرت خطاب به انصار فرمود: «هرگاه رئیس و سید شما بر شما وارد شد،
1- بحارالانوار، ج 76، ص 20.
2- بحارالانوار، ج 76، ص 20.
3- بحارالانوار، ج 76، ص 43.
4- بحارالانوار، ج 76، ص 11.
5- بحارالانوار، ج 76، صص 5 و 28.