- دیباچه 1
- تشکر 3
- مقدمه 5
- گذر ی بر منابع 7
- مرور ی بر مطالعات جدید 9
- اشاره 14
- فصل اول: جغرافیا ی طبیعی کوفه 14
- ١. مفهوم شناسی 15
- الف) دلیل نامگذار ی کوفه 15
- سه -خَدّ العَذْراء: 17
- پنج - کوفه الخُلد: 17
- دو - سورستان: 17
- چهار - کوفه الجُند: 17
- یک - کوفان: 17
- ب) نام ها ی کوفه 17
- اشاره 17
- ج) تاریخچه اجمالی کوفه 18
- هفت- دارالهجره. 18
- شش- منزل جهاد. 18
- ٢. تأسیس شهر کوفه 20
- الف) طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع 21
- اشاره 21
- ٣. مباحث جغرافیایی 21
- ب) مساحت 21
- ج) حدود و ثغور 22
- د) زمین 23
- ه) آب و هوا 25
- و) جمعیت 26
- چهارم - شقائق: 30
- اول - اُقحُوان: 30
- اشاره 30
- یک - گیاهان قبل از بنیان گذار ی کوفه 30
- سوم - خزامی: 30
- دوم - حلفاء: 30
- ز) گیاهان و درختان کوفه 30
- ششم - قِیْصوم: 31
- اول - درختان 31
- دو - درختان و گیاهان بعد از شهرشدن کوفه 31
- اشاره 31
- پنجم - شیح: 31
- هفتم - نَصی: نوعی گیاه ساقه دراز سفید است که در چراگاه، بسیار از آن استفاده می شد. هرگاه ساقه این گیاه، ضخیم و خشک می شد، به آن «حَلی» می گفتند. 31
- دوم - گیاهان 34
- الف) حیوانات خشکی 38
- 4. حیوانات 38
- اشاره 38
- اشاره 38
- اشاره 39
- اول - شتر و انواع آن 39
- یک - حیوانات اهلی 39
- دوم - گاو 39
- سوم - اسب 39
- پنجم - قاطر 41
- ششم - گوسفند 41
- چهارم - الاغ 41
- دهم - گربه 42
- نهم - مرغابی (اردک) 42
- هشتم - مرغ 42
- هفتم - کبوتر 42
- دوازدهم - خوک 43
- یازدهم - سگ 43
- دو - حیوانات غیراهلی 43
- دوم - کلاغ (غُراب) 43
- اول - موش 43
- ب) حیوانات آبی 44
- دو - مارماهی 44
- چهارم - شترمرغ (ظَلیم \شترمرغ نر) 44
- سوم - روباه ( ثعلب) 44
- یک - ماهی بَنانی (سَمَک بَنانی) 44
- اشاره 44
- پنجم - آهو (ظبی) 44
- ششم - سوسمار (ضبّ) 44
- اشاره 45
- سه - زِمّیر 45
- 5. نهرها ی کوفه 45
- الف) نهر عَلْقَمَه (نهر عَلْقَمی) 47
- ب) نهر سُورا 47
- ج) نهر نیل 47
- و) نهر سَیلحین (سیلحون) 48
- ز) نهر صَراه 48
- ه) نهر سَدیر 48
- ط) نهر قَوْرا 48
- د) نهر تاجیه 48
- ح) نهر صَرصَر 48
- ک) نهر خُرشیذ 49
- م) نهر بُوَیب 49
- ی) نهر کوثی 49
- ن) نهر شیلی 49
- ل) نهر بَلْخ 49
- الف) ساتیدَما 50
- اشاره 50
- 6. کوه های کوفه 50
- ب) کوفان 50
- ٧. چاه ها ی کوفه 51
- ب) چاه جُعد (بئر جعد) 51
- الف) چاه حضرت علی (علیه السلام) (بئر علی) 51
- اشاره 51
- ٩. توابع شهر کوفه و روستاها ی آن 52
- اشاره 52
- د) چاه مُبارک 52
- ج) چاه قصر دارالاماره 52
- ٨. چشمه ها ی کوفه 52
- دو - اَقساس مالک 53
- یک - إسْتینیاء 53
- چهار - بانِقْیا 54
- سه - اُکَیْراح 54
- پنج - بداه 54
- شش - بَدیق 54
- ده - تَلّبَوَنّا 55
- نه - بَقیقا 55
- یازده - جُبّه 55
- هفت - بَرْثَه 55
- هشت - بَرَدان 55
- دوازده - جُرْزَه 55
- سیزده - جَرَعه 55
- پانزده - حَروراء 56
- چهارده - جِسْر 56
- شانزده - جَصّاصه 56
- هفده - حیره 56
- هجده - خانِقَیْن 57
- بیست و چهار - خَوَرْنَق 58
- بیست و دو - خَفیّه 58
- نوزده - خَرّاره 58
- بیست - خُصوص 58
- بیست و سه - خَنْدَق سابور (خندق شاپور) 58
- بیست و یک - خَفّان 58
- بیست و هفت - زُرارَه 59
- بیست و شش - دُوما (دُرمَه) 59
- بیست و پنج - دُوران 59
- سی و دو - سَوادیّه 60
- بیست و نه - زَیْدان 60
- سی و یک - سَنینِیا 60
- بیست و هشت - زَُوْرَه 60
- سی - سَکِن 60
- سی و سه - سِیْب 61
- سی و چهار - سَیْلَحون (سَیْلَحین) 61
- سی و هفت - صَریفین 61
- سی و پنج - شانیا 61
- سی و شش - شیلی 61
- سی و هشت - صِنّین 61
- سی و نه - طِیَزناباذ (ضَیزَناباذ) 62
- چهل و یک - عَین جَمَل 62
- چهل - عَقْر (عقر بابل) 62
- چهل و چهار - غاضِریَّه 63
- چهل و پنج - غَرِیّان 63
- چهل و سه - عین ظَبْی 63
- چهل و دو - عین صَید 63
- چهل و هفت - قادسیه 64
- چهل و شش - غَطَط 64
- چهل و هشت - قَرْیَه اَبی صَلابَه 65
- چهل و نه - قریه ذی الکفل 65
- پنجاه و یک - قصرالعَدَسیّین 65
- پنجاه و دو - قُطْقُطانه 65
- پنجاه - قَسّین 65
- پنجاه و چهار - کُوَیفه عمرو (کویفه ابن عُمَر) 66
- پنجاه و پنج - لِسان 66
- پنجاه و شش - لَعْلَع 66
- پنجاه و سه - قَوْرا 66
- پنجاه و هشت - مِلْطاط 67
- پنجاه و نه - نَجَف 67
- شصت - نُخَیْلَه 67
- پنجاه و هفت - مَلَح 67
- شصت و دو - نُعْماباذ 68
- شصت و یک - نَشاسْتَج 68
- ١٠. باغ ها ی کوفه 68
- شصت و سه - وادِی السِّباع 68
- اشاره 70
- ١١. دروازه ها ی کوفه 70
- ١٢. دیرها ی کوفه (دیارات کوفه) 70
- الف) دیارات الأساقف 73
- ب) دیر اَعْوَر 73
- ج) دیر الجَماجِم 73
- د) دیر حُرْمه 74
- ه) دیر حِنَّه 74
- ح) دیر سلسله 75
- ز) دیر سِرجِس (سرجیس) 75
- ط) دیر السَّوا 75
- و) دیر زُراره 75
- ک) دیر قُرَّه 76
- ن) دیر هند الصغری 76
- ی) دیر الشّاء 76
- م) دیر مَرْعَبْدا 76
- ل) دیر کعب 76
- س) دیر هند الکبری 77
- اشاره 78
- فصل دوم: شهرساز ی و معمار ی کوفه 78
- مقدمه 79
- یک - شکل ظاهر ی، تعداد اتاق ها و وضعیت داخلی خانه ها 80
- ١. خانه ها 80
- الف) سبک و سیاق خانه ساز ی 80
- ب) مصالح ساختمانی 87
- دو - نورگیرها 87
- اشاره 90
- ج) خانه ها ی افراد مشهور و معروف 90
- اول - خانه حضرت علی (علیه السلام) 90
- یک - خانه ها ی واقع در مرکز شهر 90
- اشاره 90
- چهارم - خانه ولید بن عُقْبه 92
- سوم - خانه عبدالله بن مسعود 92
- پنجم - خانه عُماره بن عُقْبَه 92
- دوم - خانه جُعْدَه بن هبیره مخزومی 92
- ششم - خانه ابوموسی اشعری 93
- دهم - خانه عمرو بن حُرَیث 93
- هشتم و نهم - خانه سلمان بن ربیعه باهلی و مُسَیّب بن نَجْبَه فَزاریّ 93
- هفتم - خانه حُذَیفه بن یَمان 93
- دوازدهم - خانه خالد بن عرفطه 94
- چهاردهم - خانه ابن حکیم 94
- یازدهم - خانه طَلْحه بن عبیدالله 94
- سیزدهم - خانه سَعد بن قیس 94
- اول - خانه خَبّاب بن اَرَت 95
- دوم - خانه زید بن ارْقَم انصاری 95
- سوم - خانه جَریر بن عبدالله بجلی 95
- دو - خانه ها ی واقع در محله ها ی شهر 95
- پانزدهم - خانه مختار بن ابی عُبَیده ثَقَفی 95
- چهارم - خانه عدی بن حاتم طائی 95
- ششم - خانه هانی بن عُرْوه 96
- پنجم - خانه خُنَیْس بن سَعد 96
- هفتم - خانه اَشْعث بن قیس 96
- هشتم - خانه قُرظَه بن کَعْب انصاری 96
- ٢. بازارها 97
- ب) وضعیت ظاهر ی دکان ها 97
- الف) موقعیت بازارها 97
- اشاره 98
- ج) بازارها ی تخصصی 98
- دو - بازار خرمافروشان (سوق التّمارین) 99
- یک - بازار شترفروشان (سوق الابِلْ) 99
- چهار - بازار کرباس فروشان 100
- شش - بازار اسب فروشان (سوق البَراذین) 100
- سه - بازار ماهی فروشان 100
- پنج - بازار کفش فروشان (سوق الحَذّائین) 100
- نه - بازار روغن فروشان (سوق الزیّاتین) 101
- هفت - بازار صیرفی ها (رَحْبَهُ الصیارف) 101
- هشت - بازار شمشیرفروشان (صَیاقله) 101
- ده - بازار صابون سازان (اصحاب الصابون) 102
- یازده - بازار گوسفند (سَوْق الغَنَم) 102
- دوازده - بازار گربه فروشان 102
- سیزده - بازار خرید و فروش مرغ 102
- پانزده - بازار رفوگرها (سوق الرفّاثین) 103
- نوزده - بازار سرکه فروش ها (سوق الخلاّلین) 103
- چهارده - بازار زین سازان یا زین فروشان (سوق السَرّاجین) 103
- شانزده - بازار انواع گستردنی ها مانند فرش، گلیم و. . . (اصحاب الأنماط) 103
- هیجده - بازار سویق فروشان (قاووت فروشان) (سوق السوّاقین) 103
- هفده - بازار خَزّفروشان (اصحاب الخزّ) 103
- بیست و شش - بازار گازران یا رخت شویان (سوق القَصّارین) 104
- د) نظارت بر بازار 104
- بیست و پنج - بازار صحّاف ها ( سوق الورّاقین) 104
- بیست - بازار زرگرها (سوق الصاغه) 104
- بیست و دو- بازار آهنگران (سوق الحدّادین) 104
- بیست و یک - بازار عطرفروشان (سوق الحَنّاطین) 104
- بیست و سه - بازار گل فروشان (باعَه الأزْهار) 104
- بیست و چهار - بازار خیاطها (سوق الخیاطین) 104
- اشاره 107
- ٣. مساجدکوفه 107
- اشاره 108
- یک- مسجد جامع کوفه در گذر تاریخ 108
- الف) مسجد جامع کوفه (تصویرهای شماره 5 - ١) 108
- اول - مسجد جامع کوفه قبل از اسلام 108
- دوم- مسجد در زمان سعد بن ابی وقاص 109
- سوم - مسجد در زمان زیاد بن ابیه 113
- دوم - باب الفیل 115
- اول - باب السُدَّه 115
- دو - درها ی مسجد جامع 115
- اشاره 115
- سوم- باب الکنده 116
- چهارم- باب الأنماط 117
- سه - ستون ها ی مسجد جامع 117
- دوم - بیت الطشت 118
- اشاره 118
- چهار - مکان ها ی تاریخی در مسجد جامع 118
- اول - دکّه القضاء 118
- سوم - سفینه نوح 119
- چهارم - تَنُّور 119
- پنجم - محراب حضرت علی (علیه السلام) 119
- پنج - دستشویی و وضوخانه مسجد جامع کوفه 120
- شش - فاصله مسجد تا دارالاماره 120
- هفت - مسجد جامع کوفه از منظر باستان شناسی 121
- ب) دیگر مساجد 123
- اشاره 123
- یک - مساجد مبارکه 124
- اول - مسجد سَهْلَه 124
- اشاره 124
- دوم- مسجد بنی کاهل 125
- سوم - مسجد صَعْصَعَه بن صوحان 126
- پنجم - مسجد غَنّی 126
- چهارم - مسجد زید بن صوحان 126
- هشتم - مسجد الحمراء 127
- هفتم - مسجد جُعْفی 127
- ششم - مسجد حَنّانه 127
- اشاره 128
- دو - مساجد ملعونه 128
- اول - مسجد اَشعث 129
- دوم - مسجد جَریر 129
- چهارم - مسجد شَبَث 129
- پنجم - مسجد تَیم (مسجد بنوتَیِم) 129
- سوم - مسجد سَمّاک 129
- ششم - مسجد ثَقیف 130
- اول - مسجد جُهَیْنَه (مسجد بنودُهمان) 130
- هفتم - مسجدی در الحمراء 130
- سه - مساجد دیگر 130
- اشاره 130
- دوم - مسجد بنی مَخْزوم 131
- سوم - مسجد بنی عبدالله بن دارِم 131
- پنجم - مسجد بنی عَنْزَه (مسجد بنوعناز یا مسجد بنی عنز) 131
- چهارم - مسجد بنی جَذیمه 131
- ششم - مسجد سَکون (مسجد بنی سکون) 132
- نهم - مسجد بنی سُنْبُس (مسجد عدی بن حاتَم) 132
- هفتم - مسجد قُصّاص 132
- هشتم - مسجد عبدالقیس 132
- یازدهم - مسجد بنی بَهْدَلَه 133
- دهم - مسجد بنی مُقاصف 133
- سیزدهم - مسجد اَحْمَس (مسجد مُزَیْنه) 133
- دوازدهم - مسجد اَنْصار 133
- پانزدهم - مسجد بنی البَدّاء 134
- بیستم - مسجد بنی مُرّا 134
- هجدهم - مسجد بنی الشیطان 134
- هفدهم - مسجد بنی هِلال 134
- نوزدهم - مسجد نَخَعْ 134
- چهاردهم - مسجد بنی اَوْد 134
- شانزدهم - مسجد بنی ذُهَل 134
- یک - قصر در زمان سعد 135
- اشاره 135
- اشاره 135
- 4. قصر دارالاماره 135
- الف) دارالاماره از دیدگاه منابع تاریخی 135
- دو - قصر در زمان زیاد 137
- اشاره 138
- ب) دارالاماره از منظر حفاری های باستان شناسی 138
- دو - شکل هندسی قصر و مساحت آن 139
- یک - موقعیت قصر 139
- چهار - برج های قصر 140
- سه - دیوارهای قصر 140
- پنج - درهای ورودی قصر (مداخل) 141
- شش - اطاق ها، ایوان ها، رواق ها، سالن ها و آشپزخانه های داخل قصر 141
- هفت - حمام و مخزن و فاضلاب 145
- هشت - طِمار 146
- نه - مصالح ساختمانی دارالإماره 147
- 5. زندان کوفه 148
- 6. میدان اصلی شهر 149
- اشاره 149
- الف) مرکز شهر (صحن) 150
- ب) رحبه (رحبه علیّ و رحبه الصَیارف) 151
- ج) آریّ 152
- اشاره 153
- الف) خیابان ها 153
- ٧. معابر (خیابان ها، چهارسوها و کوچه ها) 153
- اندازه خیابان ها 155
- سکّه دار الرومیین 156
- سکّه لحّام جریر 156
- سکّه عُمَیْرَه 157
- سکّه الثَوْریین (سکّه الثَوْر) 157
- سکّه علاء بن مِحْرز 157
- سکّه شَبَث 157
- سکّه بنی جذیمه 157
- سکّه الموالی 157
- دو - چهارسوی بَجیله 158
- ب) چهارسوها 158
- اشاره 158
- یک - چهارسوی خُنَیْس 158
- سکّه البَرید 158
- سه - چهارسوی هَمْدان 159
- چهار - چهارسوی کِنْده 159
- ج) کوچه ها 159
- ٩. حمام ها 160
- اشاره 160
- ٨. کاروان سراها و مهمان خانه ها 160
- الف) حمام اَعْیَن 163
- ج) حمام مَهْبَذان 163
- د/ ه) حمام عمرو بن حریث و حمام قطان (قَطَن) بن عبدالله 163
- ب) حمام عمر بن سعد 163
- اشاره 164
- ١٠. مکان های عمومی 164
- الف) جبّانات و گورستان ها 164
- و) حمام ابن بَرْدَه 164
- اشاره 164
- اشاره 165
- یک - جبّانه های یمنی ها (قحطانی ها) 165
- سوم - جبّانه بِشْر 166
- دوم - جبّانه کِنْده 166
- چهارم - جبّانه مراد 166
- پنجم - جبّانه مِخْنَف (جبّانه اَزْد) 166
- اول - جبّانه سبیع (جبانه الحشاشین) 166
- ششم - جبّانه الصائدیین 167
- اول - جبّانه (ثُوَیَّه) 167
- دو - جبّانه های عدنانی ها 167
- اشاره 167
- دوم - جبّانه عَرْزَم 168
- سوم - جبّانه سالم (جبّانه بنی سلول) 168
- چهار - قبر رُشَید هَجری 169
- اشاره 169
- چهارم - جبّانه اتبر 169
- سه - آرامگاه مختار بن عبید ثقفی 169
- یک - آرامگاه مسلم بن عقیل٧ 169
- سه - آرامگاه های خارج از جبانات 169
- دو - آرامگاه هانی بن عروه 169
- شش - قبر میثم تمّار 170
- پنج - قبر عبدالله بن عفیف اَزْدی 170
- اشاره 170
- ب) صحراها 170
- چهار - صحرای بَرْدَخْت 171
- پنج - صحرای بنی قَرار 171
- سه - صحرای بنی یَشْکُر 171
- دو - صحرای بنی عامر 171
- یک - صحرای اُثَیر (بنی اُثَیر) 171
- هفت - صحرای سالم 172
- ج) کُناسَه 172
- شش - صحرای شَبَث 172
- هشت - صحرای عَبْدالقِیْس 172
- د) سَبْخَه 173
- و) جسر کوفه (پُل کوفه) 174
- ه) دارالرزق 174
- ح) عاقول (شاهجان) 175
- ز) سیل بند کوفه (مُسَنّاه جابر) 175
- فصل سوم: مردم شناسی و روان شناسی مردم 176
- اشاره 176
- کوفه 176
- ١. خلقیات روحی و روانی 177
- اشاره 177
- یک - شجاعت 178
- الف) ویژگی های مثبت کوفیان 178
- دو - ایمان و حمیت دینی 179
- سه - علم 180
- اشاره 181
- ب) ویژگی ها و صفت های منفی کوفیان 181
- یک - دنیاطلبی 181
- دو - نظام ناپذیری 183
- سه - اجتهادات نابجا 185
- چهار - تابع احساسات بودن 185
- پنج - غَدَر و فریب کاری 186
- هفت - خیانت گری 188
- اشاره 188
- شش - بخل 188
- ٢. مناسبات انسانی 188
- الف) سلام کردن 189
- ج) معانقه 190
- ب) مصافحه 190
- د) خداحافظی کردن 190
- ه) ایستادن برای احترام 190
- اشاره 191
- و) عطسه نمودن 191
- ز) مناسبات دیگر 191
- ٣. دسته بندی طبقات مختلف اجتماعی 191
- الف) دسته بندی قبیله ای 192
- ب) دسته بندی نژادی 193
- ج) دسته بندی دینی 195
- د) دسته بندی سیاسی - مذهبی مسلمانان 196
- ه) دسته بندی طبقاتی 198
- اشاره 204
- فصل چهارم: وضعیت اقتصادی کوفه 204
- یک - کیفیت سکه زدن 205
- ١. چگونگی داد و ستد و معاملات 205
- الف) نوع پول رایج 205
- اشاره 205
- دو - سکه در صدر اسلام 206
- اشاره 208
- سه - انواع سکه ها و وزن آنها 208
- سوم - درهم های جَوارقی 209
- اول - درهم های بَغْلی 209
- دوم - درهم های طبری 209
- چهار - سکه های غیرخالص 210
- ب) چک، سفته و حواله 212
- الف) فضیلت تجارت 213
- ٢. تجارت 213
- ب) آداب تجارت 213
- ج) اجمالی از تاریخ تجارت در کوفه 216
- د) کاروان های تجاری 218
- یک - مسیر شرق کوفه 219
- ه) مسیرهای تجاری 219
- دو - مسیر جنوب کوفه 219
- اشاره 219
- ٣. دام داری 219
- سه - مسیر غرب کوفه 219
- اشاره 220
- 4. مشاغل 220
- اشاره 220
- الف) صناعات 220
- یک - بنایی و معماری 220
- دو - خشت زنی و قالب ریزی آجر 221
- سه - گچ کاری 221
- چهار - کاشی سازی 221
- هفت - مس گری 222
- پنج - شیشه گری 222
- شش - سفال گری 222
- نُه - نجّاری 223
- هشت - آهن گری 223
- ده - زرگری 224
- یازده - صابون سازی 224
- دوازده - عطرسازی 225
- پانزده - دباغی 225
- سیزده - آسیابانی 225
- چهارده - روغن کشی 225
- نوزده - پشم ریسی 226
- هجده - حصیربافی 226
- هفده - رنگ رزی 226
- شانزده - کفش سازی 226
- بیست - خیمه سازی 227
- بیست و یک - بافندگی 227
- ب) مشاغل واسطه ای 228
- اشاره 228
- بیست و دو - خیاطی 228
- سه - بقّالی 229
- یک - صرّافی 229
- دو - قصابی 229
- دو - حَجّامی 230
- شش - سمساری 230
- یک - حمّامی 230
- چهار - علف فروشی 230
- پنج - پارچه فروشی 230
- ج) مشاغل خدماتی 230
- اشاره 230
- چهار - نظافت گری شهر 231
- سه - قَصّاری 231
- پنج - پزشکی 231
- 5. واردات 232
- 6. صادرات 235
- چگونگی آبیاری 236
- ٧. کشاورزی 236
- یک - خَراج 239
- ٨. راه های درآمد کوفه 239
- اشاره 239
- الف) راه های درآمد حکومت کوفه 239
- سه - جزیه 242
- دو - صدقه 242
- پنج - مالیات بر تجارت 243
- چهار - غنایم جنگی 243
- شش - هدایای عید نوروز و مهرگان 244
- هفت - زمین های صوافی 244
- ب) هزینه های حکومت کوفه 245
- اشاره 245
- یک - حقوق کارمندان 245
- دو - خدمات شهری 246
- سه - قرض به مردم 246
- اول - عطاء 247
- پنج - رسیدگی به فقرا و یتیمان 247
- هفت - عطاء و رزق 247
- شش - پرداخت به حکومت مرکزی 247
- چهار - نگهداری مقداری از اموال برای مواقع اضطراری 247
- دوم - رزق 253
- ج) سطح زندگی مردم و قیمت بعضی از کالاها 254
- فصل پنجم: مسائل فرهنگی و تعلیم و تربیت 258
- اشاره 258
- ١. تعلیم و تربیت 259
- ٢. شخصیت های فرهنگی 263
- یک - کلیاتی در باره شعر در صدر اسلام 263
- اشاره 263
- الف) شاعران 263
- سوم - تمدن و فرهنگ تازه 264
- دوم - ارتباط اعراب با ملیّت های مختلف 264
- چهارم - سیاست 264
- اول - اسلام 264
- اول - قیس بن عمرو حارثی، معروف به نجاشی 266
- دو - شاعران 266
- اشاره 266
- دوم - رَبیعه بن مَقْرُوم قیسی 267
- سوم - جَرْوَل بن اَوْس، معروف به حُطَیئه 267
- چهارم - شوید بن ابی کاهل 267
- ششم - ظالم بن عمرو بن سفیان، معروف به ابوالاسود دئلی 268
- هفتم - متوکل بن عبدالله بن کُنانه، معروف به متوکل لیثی و متوکل کُنانی 268
- پنجم - نابغه جُعدی 268
- نهم - عبدالله بن زبیر اسدی 269
- هشتم - ابو مَعْرَض مُغَیره بن عبدالله بن مُدْرَکَه، مشهور به اُقَیْشِر اَسَدی 269
- دهم - سُراقه بن مِرْداس بارقی 269
- دوازدهم - ابوالمُصَبَّح عبدالرحمان بن عبدالله، معروف به اَعشی هَمْدان 270
- سیزدهم - کَعْب بن جُعَیْل 270
- یازدهم - اَیْمَن بن خُرَیم 270
- چهاردهم - مالک بن اسماء بن خارجه فَزاری 271
- شانزدهم - همّام بن غالب بن صعصعه، معروف به فَرَزْدَق 271
- پانزدهم - حَکَم بن عبدل اسدی 271
- هفدهم - حَرمَله بن مُنْذِر، معروف به ابوزُبَیْد طایی 272
- هجدهم - سلیمان بن صُرَد خُزاعی 273
- بیستم - عُماره بن عقبه بن ابی معیط 273
- نوزدهم - عمرو بن ضابی بن حَرَث بَرْجَمی 273
- بیست و یکم و بیست و دوم و بیست و سوم - نضر، نعمان و نعیم پسران عجلان انصاری خزرجی 273
- بیست و پنجم - عبدالله بن خلیفه بولایی 274
- بیست و هشتم - رَبیعه بن حُوط 274
- بیست و هفتم - یزید بن مُغْفَل مِذْحجی جُعْفی 274
- بیست و چهارم - فُضاله بن شریک بن سلمان 274
- بیست و نهم - عبدالله بن هَمّام 274
- بیست و ششم - اَیاس بن عَثَل طایی 274
- سی و چهارم - شُرَیح قاضی 275
- سی و دوم - عَوْف بن عبدالله بن اَحْمَر اَزْدی 275
- سی و سوم - وَهَب بن زَمْعَه جَمْحی، معروف به ابودَهْبَل 275
- سی ام - عُمر بن یزید بن هلال نَخَعی 275
- سی و یکم - عبدالله بن حُر جُعفی 275
- سی و ششم - لَبید بن ربیعه عامری 276
- ب) خطیبان 276
- اشاره 276
- سی و پنجم - صعصعه بن صَوْحان 276
- دو - نعمان بن بشیر 277
- یک - صعصعه بن صَوْحان 277
- سه - زیاد بن ابیه 277
- پنج، شش و هفت - متوکل لیثی، اقیشر اسدی، عبدالله بن زبیر اسدی 278
- چهار - ولید بن عقبه بن ابی معیط 278
- ج) صحابه، محدثان، فقها و دیگر اندیشمندان 278
- هشت - عابس بن ابی شبیب شاکری همدانی 278
- ٣. افسانه ها و اسطوره ها 291
- ب) پاکیزه کردن دهان 293
- 4. آداب قرائت قرآن 293
- اشاره 293
- ج) استعاذه 293
- الف) خواندن قرآن با صدای نیکو 293
- و) خشوع 294
- ه) تدبّر 294
- د) ترتیل 294
- ز) کسانی که بهتر است قرآن نخوانند 294
- قاریان قرآن 295
- الف) موسیقی 299
- 5. موسیقی و اعمال خلاف شرع رایج 299
- ب) می خوارگی 301
- الف) آداب نوشتن 302
- 6. کتابت و خط 302
- ب) وسایل نوشتن (ادوات کتابت) 304
- اشاره 304
- ج) خط کوفی 307
- اشاره 312
- فصل ششم: آداب و رسوم 312
- ١. خواستگاری 313
- اشاره 315
- ٢. ازدواج 315
- الف) تعیین مهریه 315
- ب) جهیزیه 316
- ج) خطبه نکاح 316
- د) فاصله بین عقد و عروسی (زفاف) 317
- ه) مراسم عروسی (زفاف) 317
- یک - وقوع عروسی در شب 317
- اشاره 317
- دو - آرایش عروس 317
- پنج - شعرخوانی و دف زدن و تکبیر گفتن در شب عروسی 318
- سه - بردن عروس از خانه پدر به خانه شوهر 318
- چهار - همراهان عروس 318
- شش - نِثار عروسی 319
- هفت - ولیمه عروسی 319
- هشت - ماندن زنی از خویشان عروس در شب زفاف 320
- نُه - تبریک عروسی 320
- اشاره 321
- ده - شستن پای عروس 321
- ٣. مراسم خاک سپاری مردگان 321
- الف) غسل میت (تغسیل) 321
- د) نماز بر میت 323
- ب) تکفین 323
- ج) حنوط 323
- و) تدفین 325
- ه) تشییع جنازه 325
- ز) مراسم بعد از تدفین 327
- الف) اعلان جنگ 329
- 4. جنگ و صلح 329
- ب) سربازگیری 329
- ج) نظام جمع 330
- اول - سلاح های هجومی سبک 332
- اشاره 332
- یک - سلاح های هجومی 332
- د) ادوات و سلاح های جنگی 332
- دوم - سلاح های هجومی سنگین 345
- دو - سلاح های دفاعی 348
- اشاره 348
- اول - سلاح های دفاعی سبک 348
- دوم - سلاح های دفاعی سنگین 353
- ه) تعلیم جنگاوران 354
- و) اسلحه سازی 355
- ز) پیک 355
- ح) صلح 358
- ی) طریقه تقسیم غنایم جنگی 360
- ط) شعارهای جنگی 360
- ک) پرچم 362
- اشاره 363
- ل) واحدهای تشکیل دهنده سپاه 363
- یک - پیاده نظام (رجّاله) 363
- دوم - تعقیب و گریز 364
- اول - حمله 364
- اشاره 364
- دو - سواره نظام (خیّاله، فُرْسان) 364
- سه - تیراندازان (رُماه، نَشّابون) 365
- چهارم - پشتیبانی 365
- سوم - جمع آوری اطلاعات 365
- چهار - کارگران (فَعَلَه) 366
- پنج - واحد خدمات (تدارکات) 366
- م) مراحل جنگ 367
- دو - حرکت به سوی دشمن 367
- اشاره 367
- یک - جمع نیرو 367
- سه - استقرار در لشکرگاه 369
- چهار - آمادگی های قبل از جنگ 370
- پنج - شروع جنگ 371
- شش - تدابیر دفاعی 372
- پنجم -خلیفه 373
- چهارم - قائد 373
- دوم - فرماندهان واحدهای اصلی (اُمَراء التعبیه) 373
- ن) درجات نظامی سپاه اسلام 373
- یک - درجات نظامی سپاه اسلام 373
- اشاره 373
- اول - فرمانده کل سپاه (امیر الجیش) 373
- سوم - فرمانده گردان (امیر الکُرْدُوس) 373
- اشاره 373
- ششم - عریف 374
- دو - درجات نظامی ایرانیان 374
- سوم - طُرَنْجار 375
- اشاره 375
- چهارم - قُومِسْ 375
- اول - بِطْریق 375
- س) آرایش جنگی 375
- پنجم - قَمْطَرُخ 375
- سه - درجات نظامی روم 375
- دوم - طُومْرُخ 375
- ششم - داقْرُخ 375
- اشاره 375
- یک - نظام کَرّ و فَرّ (هجوم و فرار) 376
- دو - نظام صَفّ (نظام زَحْف) 376
- اشاره 377
- سه - نظام خمیس 377
- چهارم - مَیْسَره 378
- دوم - قلب 378
- اول - طلیعه (مقدمه) 378
- سوم - مَیْمَنه 378
- پنجم - ساقه (موَخره) 379
- چهار - نظام کرادیس 381
- ع) جاسوسی 382
- الف) طریقه آتش روشن کردن 384
- 5. پخت وپز 384
- ج) پختن نان 385
- ب) پختن غذا 385
- یک - انتخاب همراه مناسب 387
- 6. سیر و سفر و تفرّج 387
- اشاره 387
- الف) آداب سفر 387
- سه - برداشتن عصا 387
- دو - برداشتن وسایل شخصی ضروری 387
- هفت - مروّت و جوانمردی در سفر 388
- هشت - شعر و آواز خواندن در سفر 388
- شش - بدرقه مسافر 388
- چهار - یاد خدا نمودن 388
- پنج - صدقه دادن 388
- نُه - مسئولیت به عهده گرفتن در سفر 389
- ده - سوغات آوردن از سفر 389
- یازده - مصافحه و معانقه با مسافر 389
- ب) وسایل حمل و نقل 389
- اشاره 391
- ٧. وسایل روشنایی 391
- الف) سِراج (مصباح) 391
- ب) قندیل 392
- ج) شمع 393
- د) حرادیّ 393
- ب) اِداوَه 394
- ٨. ظروف 394
- اشاره 394
- الف) ابریق 394
- ج) بُرْمَه 394
- د) تَوْر 394
- و) جَرَّه 395
- ه) جِراب 395
- ح) دَلْو 395
- ز) جَفْنَه 395
- ک) سطیحه 396
- ی) زِقّ 396
- ل) شَنّ 396
- ط) زِکْوَه 396
- م) صَحْفَه 397
- س) ظَبْیَه 397
- ن) طَست (طشت) 397
- ع) عُکَّه 397
- ق) قِدْر 398
- ر) قِرْبَه 398
- ص) قَدَح 398
- ف) قارُورَه 398
- ت) قَصْعَه 399
- ث) قَعْب 399
- خ) قُلَّه 399
- ش) قَسْ (قَسّه) 399
- ض) کَأْس 400
- غ) کَوْز 400
- ذ) قَوْصَرَه 400
- ظ) کُوب 400
- اج) مِزْوَد (مِزْوَدَه) 401
- او) مِطْهَرَه 401
- اه) مَسْک 401
- اد) مزاده 401
- اب) مِخْضَب 401
- ٩. دوستی 402
- اح) مِهْراس 402
- از) مِکْتَلْ 402
- اشاره 404
- ١٠. آرایش ظاهری زنان و مردان 404
- یک - استعمال بوهای خوش 405
- دوم - گیاهان خوشبو 405
- اول - عطر 405
- اشاره 405
- الف) آرایش ها و زینت های مشترک زنان و مردان 405
- اشاره 405
- دو - استعمال روغن های مختلف 406
- اشاره 406
- اول - روغن بنفشه 406
- دوم - وَسْمَه (کَتْم) 407
- دوم - روغن بان 407
- اول - حناء 407
- سه - استعمال رنگ ها 407
- چهارم - روغن کُنجد 407
- اشاره 407
- سوم - روغن زَنْبَق (زنبه) 407
- چهار - سرمه کشیدن 408
- اشاره 408
- پنج - آرایش موها 408
- ب) زینت ها و آرایش های اختصاصی زنان 409
- ج) زینت ها و آرایش های اختصاصی مردان 410
- ١١. مجالس عمومی و گردهمایی ها 412
- ١٢. سرگرمی و ورزش 414
- اشاره 417
- ١٣. آداب و رسوم مجالس خلفا و امرا 417
- الف) دربان (حاجب) 418
- ب) اذن دخول 419
- ج) کیفیت ورود در مجلس 419
- د) تجمّلات مجلس 420
- ه) پاسبان در مجلس 420
- اشاره 421
- یک - مواد پارچه ها 421
- دو - نام پارچه ها 421
- الف) پارچه ها 421
- ١4. لباس پوشیدن و حجاب 421
- اشاره 421
- و) مرخص شدن از مجلس 421
- چهارم - خَزّ 422
- دوم - بَزّ 422
- اول - اِسْتَبْرَق 422
- سوم - حریر 422
- پنجم - دیباج 423
- هفتم - سُنْدُس 423
- ششم - رَفْرَفْ 423
- نهم - قَزّ 424
- هشتم - قِبْطیّه 424
- دهم - کتان 424
- دوازدهم - مُعَلَّم 425
- چهاردهم - وَشی 425
- یازدهم - کَرْباس 425
- سیزدهم - مُنَیّر 425
- اشاره 426
- ب) لباس ها 426
- یک - پوشش سر 427
- اول - عِمامَه 427
- اشاره 427
- سوم - قَلَنْسُوَه 430
- دوم - بُرْنُس 430
- چهارم - کوفیه و عِقال 431
- پنجم - بُرْقَعْ 431
- هشتم - مِعْجَر 432
- ششم - نِقاب 432
- هفتم - خِمار 432
- دهم - لِثام 433
- نُهم - قِناع و مِقْنَعَه 433
- اشاره 434
- سوم - بُرْجُد 434
- دوم - بِجاد 434
- دو - پوشش بدن 434
- چهارم - بُرْد 434
- یکم - بَتّ 434
- پنجم - بُرْدَه 435
- هفتم - جُبَّه 436
- ششم - ثَوب قِطْری 436
- هشتم - جلْباب 436
- نهم - حِبْرَه (حَبَرَه) 437
- دهم - حُلّه 437
- یازدهم - خمیصه 438
- دوازدهم - دِثار 438
- سیزدهم - دُرّاعَه و مِدْرَع 439
- چهاردهم - رِداء 439
- پانزدهم - رَیْطَه 439
- هفدهم - ساج 440
- هجدهم - سُدوس 440
- شانزدهم - سابِریّ 440
- نوزدهم - سِرْبال 440
- بیست و دوم - طاق 441
- بیست و سوم - طَیْلَسان 441
- بیست و یکم - شَمْلَه 441
- بیستم - شِعار 441
- بیست و پنجم - غِلالَه 442
- بیست و چهارم - عَباء (عَباءَه) 442
- بیست و هفتم - قَسّی 443
- بیست و ششم - قَباء 443
- بیست و هشتم - قَطیفَه 443
- بیست و نهم - قَمیص 444
- سی ام - کِساء (کِسْوَه) 447
- سی و سوم - مِطْرَف (مُطْرَف) 448
- سی و یکم - مُسْتَقَه 448
- سی و دوم - مِسْح 448
- سی و هفتم - نَمِرَه 449
- سی و چهارم - مُقَطَّعَه 449
- سی و ششم - مِلحَفَه 449
- سی و پنجم - مُلاءَه 449
- یکم - اِزار (مِئزَر) 450
- اشاره 450
- سی و هشتم - یَلْمَق 450
- سه - پوشش پایین بدن 450
- دوم - تُبّان 451
- چهارم - سَراویل 452
- سوم - دِقْرارَه 452
- ششم - مِرْط 453
- پنجم - فُوطَه 453
- یکم - جَوْرَب 454
- هفتم - مِنْطَق، مِنْطَقَه، نِطاق 454
- سوم - خُفّ 454
- چهار - پوشش کف پا 454
- دوم - حِذاء 454
- چهارم - نَعل 455
- اشاره 457
- فصل هفتم: نوع تغذیه 457
- الف) تاریخچه ای از غذای عرب 458
- ١. غذاها 458
- ب) وعده های غذایی عرب 460
- اشاره 461
- ج) انواع غذاها 461
- اشاره 461
- اول - غذاهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) 461
- یک - غذاهای بدون اسم خاص 461
- دوم - غذاهای حضرت علی (علیه السلام) 463
- اشاره 464
- دوم - تلبینَه (تَلبین) 464
- سوم - ثَرید 464
- دو - غذاهایی با اسم خاص 464
- اول - بَکالَه (بَکیله) 464
- چهارم - حریره 465
- پنجم - حَساء 465
- ششم - حَیْس 465
- هفتم - رَبیکَه 466
- هشتم - رَغیده 466
- یازدهم - سِکْبْاج 467
- دهم - سَخینَه 467
- نهم - رَهیده 467
- سیزدهم - شُورباجَه 468
- پانزدهم - طَفَیْشزل 468
- چهاردهم - صَحْناء (صحناه) 468
- دوازدهم - شِواء 468
- شانزدهم - عَصیده 469
- هجدهم - قَدید 469
- هفدهم - فَریقَه 469
- بیست و یکم - وَشیقَه 470
- نوزدهم - مَرَق 470
- بیست و دوم - هَریسَه 470
- بیستم - نارباجه 470
- اشاره 471
- و) سفره غذا 471
- ه) سبزیجات همراه غذا 471
- یک - سُفْره 471
- د) پیش غذا (دسر) 471
- چهار - مائده 472
- پنج - نَطْع (نَطَعْ، نِطْع، نِطَع) 472
- دو- خُوان (خِوان) 472
- سه - طَبَق 472
- دو - عسل 473
- یک - شیر 473
- الف) نوشیدنی های حلال 473
- اشاره 473
- اشاره 473
- ٢. نوشیدنی ها 473
- سه - شیره 474
- چهار - انواع عصیر و فشرده 474
- اشاره 474
- یک - نَبیذ 474
- ب) نوشیدنی های حرام 474
- دو - بِتْع (بِتَع) 475
- چهار - مِرْز 475
- پنج - نقیع 475
- سه - فُقّاع 475
- ب) حَلواء 476
- ٣. میوه ها 476
- الف) جَوْزینَق 476
- 4. تنقلات 476
- اشاره 476
- د) سَویق 477
- ج) خَبیص 477
- ه) فالُوذَج (فالُوذ) 478
- و) لَوْزینَج 479
- فصل هشتم: نظام قضایی و انتظامی 480
- اشاره 480
- اشاره 481
- الف) ابو مَرّه کِنْدی 481
- الف) قاضیان کوفه تا سال 6١ ه. ق 481
- ب) عُرْوَه بن جُعد (ابی الجُعد) بارقی 481
- ١. قضا 481
- اشاره 481
- یک - اولین قاضی 481
- ه) عبدالله بن مسعود 482
- و) ابوموسی اشعری 482
- دو - شُرَیْح بن حارث (حَرَث یا عبدالله یا شراحیل یا هانی) کِندی 482
- د) جَبْر بن قَشْعَمْ کِنْدی 482
- ج) سَلْمان بن رَبیعه باهلی 482
- ب) آیین دادرسی 484
- اشاره 484
- چهار - عبدالملک بن عُمَیْر لَخْمی 484
- سه - مسروع بن اَجْدَع تمیمی 484
- آیین دادرسی مدنی 485
- ج) شرایط و صفات قاضی 486
- د) مجلس قضاوت 487
- ه) مجازات ها 489
- اشاره 489
- یک - قتل (کشتن) 489
- دو - شلاق (جَلد) 490
- اشاره 491
- دوم - محارب 491
- چهار - زندان (حبس) 491
- اول - سرقت 491
- سه - بریدن دست یا پا (قطع) 491
- اول - زندان ابد 492
- دوم - زندان غیر ابد 492
- پنج - تبعید (نفی بلد) 493
- ٢. شرطه 493
- اشاره 495
- الف) والی 495
- ٣. مقامات ادار ی شهر کوفه 495
- ب) رئیسان اسباع و ارباع 500
- ج) عرفا 504
- ه) سرپرست بیت المال 507
- د) مناکب 507
- و) سرپرست دیوان خراج 508
- ز) کاتبان و منشیان 509
- کتابنامه 512
٢. تأسیس شهر کوفه
سال های 14، 17، 18 و 19ه. ق در نقل های مختلف، سال تأسیس کوفه ذکر شده که مشهورترین و صحیح ترین آنها سال 17ه. ق است. (1)
اما در خصوص ماجرای تأسیس آن آمده است:
مسلمانان پس از فتح مدائن، به سبب نزدیکی این شهر به شهرهای ایران که فتوحات در آنها ادامه داشت، در آنجا ساکن شدند. اما هوای این شهر به مزاج مردم عرب صحرانشین خوش نیامد و رنگ وروی آنها را عوض نمود. به خصوص از دست پشه های فراوان این شهر عذاب فراوان کشیدند. سعد بن ابی وقاص امیر لشکر، از عمر بن خطاب در این مورد کسب تکلیف کرد. عمر طی نامه ای دستور داد که منطقه ای را برای سکونت انتخاب نمایند که:
اولاً: شرایط آن برای شترهای جنگ جویان سازگار باشد و چنین استدلال نمود که مکانی شرایطش برای عرب سازگار است که برای شترهایشان سازگار باشد؛
ثانیاً: آب و هوای آن، آب و هوای خشکی دریایی باشد؛
ثالثاً: بین آن منطقه و مدینه که مرکز حکومت اسلام بود، دریا یا پلی حایل نشود تا در صورت لزوم به راحتی امکان ارسال لشکر فراهم باشد.
سعد برای پیدا نمودن منطقه ای با این خصوصیات، سلمان و حُذَیفَه را که همیشه در پیشاپیش لشکریان حرکت می نمودند، به دستور عُمر انتخاب نمود. سلمان از مدائن به شهر انبار آمده و سپس در کناره غربی فرات ادامه مسیر داده تا به منطقه کوفه رسید. حذیفه نیز از سمت ناحیه شرقی فرات به همین ناحیه رسید و هر دو با هم در این ناحیه تلاقی کرده و این سرزمین را که پُر از ریگ های قرمز رنگ بود، پسندیدند و به شکرانه دست یابی به این منطقه، دو رکعت نماز گزارده و از خداوند طلب خیر و برکت نمودند و آن گاه به سعد نامه نوشته و او را از تصمیم
1- تاریخ الطبری، ج 3، ص 145 به بعد.