- دیباچه 1
- تشکر 3
- مقدمه 5
- گذر ی بر منابع 7
- مرور ی بر مطالعات جدید 9
- اشاره 14
- فصل اول: جغرافیا ی طبیعی کوفه 14
- ١. مفهوم شناسی 15
- الف) دلیل نامگذار ی کوفه 15
- پنج - کوفه الخُلد: 17
- دو - سورستان: 17
- چهار - کوفه الجُند: 17
- سه -خَدّ العَذْراء: 17
- یک - کوفان: 17
- اشاره 17
- ب) نام ها ی کوفه 17
- هفت- دارالهجره. 18
- ج) تاریخچه اجمالی کوفه 18
- شش- منزل جهاد. 18
- ٢. تأسیس شهر کوفه 20
- اشاره 21
- الف) طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع 21
- ب) مساحت 21
- ٣. مباحث جغرافیایی 21
- ج) حدود و ثغور 22
- د) زمین 23
- ه) آب و هوا 25
- و) جمعیت 26
- اشاره 30
- اول - اُقحُوان: 30
- چهارم - شقائق: 30
- یک - گیاهان قبل از بنیان گذار ی کوفه 30
- دوم - حلفاء: 30
- سوم - خزامی: 30
- ز) گیاهان و درختان کوفه 30
- اشاره 31
- دو - درختان و گیاهان بعد از شهرشدن کوفه 31
- ششم - قِیْصوم: 31
- اول - درختان 31
- پنجم - شیح: 31
- هفتم - نَصی: نوعی گیاه ساقه دراز سفید است که در چراگاه، بسیار از آن استفاده می شد. هرگاه ساقه این گیاه، ضخیم و خشک می شد، به آن «حَلی» می گفتند. 31
- دوم - گیاهان 34
- الف) حیوانات خشکی 38
- 4. حیوانات 38
- اشاره 38
- اشاره 38
- اول - شتر و انواع آن 39
- دوم - گاو 39
- اشاره 39
- یک - حیوانات اهلی 39
- سوم - اسب 39
- پنجم - قاطر 41
- ششم - گوسفند 41
- چهارم - الاغ 41
- نهم - مرغابی (اردک) 42
- دهم - گربه 42
- هفتم - کبوتر 42
- هشتم - مرغ 42
- دو - حیوانات غیراهلی 43
- دوازدهم - خوک 43
- اول - موش 43
- یازدهم - سگ 43
- دوم - کلاغ (غُراب) 43
- چهارم - شترمرغ (ظَلیم \شترمرغ نر) 44
- دو - مارماهی 44
- ب) حیوانات آبی 44
- پنجم - آهو (ظبی) 44
- اشاره 44
- سوم - روباه ( ثعلب) 44
- یک - ماهی بَنانی (سَمَک بَنانی) 44
- ششم - سوسمار (ضبّ) 44
- اشاره 45
- 5. نهرها ی کوفه 45
- سه - زِمّیر 45
- الف) نهر عَلْقَمَه (نهر عَلْقَمی) 47
- ج) نهر نیل 47
- ب) نهر سُورا 47
- ه) نهر سَدیر 48
- ط) نهر قَوْرا 48
- و) نهر سَیلحین (سیلحون) 48
- د) نهر تاجیه 48
- ح) نهر صَرصَر 48
- ز) نهر صَراه 48
- ن) نهر شیلی 49
- ک) نهر خُرشیذ 49
- م) نهر بُوَیب 49
- ی) نهر کوثی 49
- ل) نهر بَلْخ 49
- اشاره 50
- الف) ساتیدَما 50
- 6. کوه های کوفه 50
- ب) کوفان 50
- ٧. چاه ها ی کوفه 51
- ب) چاه جُعد (بئر جعد) 51
- الف) چاه حضرت علی (علیه السلام) (بئر علی) 51
- اشاره 51
- ٩. توابع شهر کوفه و روستاها ی آن 52
- ج) چاه قصر دارالاماره 52
- د) چاه مُبارک 52
- اشاره 52
- ٨. چشمه ها ی کوفه 52
- دو - اَقساس مالک 53
- یک - إسْتینیاء 53
- سه - اُکَیْراح 54
- چهار - بانِقْیا 54
- شش - بَدیق 54
- پنج - بداه 54
- ده - تَلّبَوَنّا 55
- هشت - بَرَدان 55
- یازده - جُبّه 55
- هفت - بَرْثَه 55
- نه - بَقیقا 55
- دوازده - جُرْزَه 55
- سیزده - جَرَعه 55
- پانزده - حَروراء 56
- هفده - حیره 56
- شانزده - جَصّاصه 56
- چهارده - جِسْر 56
- هجده - خانِقَیْن 57
- بیست و دو - خَفیّه 58
- بیست و سه - خَنْدَق سابور (خندق شاپور) 58
- نوزده - خَرّاره 58
- بیست - خُصوص 58
- بیست و چهار - خَوَرْنَق 58
- بیست و یک - خَفّان 58
- بیست و شش - دُوما (دُرمَه) 59
- بیست و پنج - دُوران 59
- بیست و هفت - زُرارَه 59
- سی و دو - سَوادیّه 60
- بیست و نه - زَیْدان 60
- سی و یک - سَنینِیا 60
- بیست و هشت - زَُوْرَه 60
- سی - سَکِن 60
- سی و چهار - سَیْلَحون (سَیْلَحین) 61
- سی و سه - سِیْب 61
- سی و هفت - صَریفین 61
- سی و هشت - صِنّین 61
- سی و شش - شیلی 61
- سی و پنج - شانیا 61
- سی و نه - طِیَزناباذ (ضَیزَناباذ) 62
- چهل و یک - عَین جَمَل 62
- چهل - عَقْر (عقر بابل) 62
- چهل و دو - عین صَید 63
- چهل و سه - عین ظَبْی 63
- چهل و چهار - غاضِریَّه 63
- چهل و پنج - غَرِیّان 63
- چهل و شش - غَطَط 64
- چهل و هفت - قادسیه 64
- چهل و هشت - قَرْیَه اَبی صَلابَه 65
- چهل و نه - قریه ذی الکفل 65
- پنجاه - قَسّین 65
- پنجاه و یک - قصرالعَدَسیّین 65
- پنجاه و دو - قُطْقُطانه 65
- پنجاه و چهار - کُوَیفه عمرو (کویفه ابن عُمَر) 66
- پنجاه و پنج - لِسان 66
- پنجاه و سه - قَوْرا 66
- پنجاه و شش - لَعْلَع 66
- پنجاه و نه - نَجَف 67
- پنجاه و هشت - مِلْطاط 67
- پنجاه و هفت - مَلَح 67
- شصت - نُخَیْلَه 67
- شصت و سه - وادِی السِّباع 68
- شصت و یک - نَشاسْتَج 68
- شصت و دو - نُعْماباذ 68
- ١٠. باغ ها ی کوفه 68
- ١٢. دیرها ی کوفه (دیارات کوفه) 70
- اشاره 70
- ١١. دروازه ها ی کوفه 70
- ج) دیر الجَماجِم 73
- الف) دیارات الأساقف 73
- ب) دیر اَعْوَر 73
- د) دیر حُرْمه 74
- ه) دیر حِنَّه 74
- ح) دیر سلسله 75
- ز) دیر سِرجِس (سرجیس) 75
- ط) دیر السَّوا 75
- و) دیر زُراره 75
- ک) دیر قُرَّه 76
- ل) دیر کعب 76
- م) دیر مَرْعَبْدا 76
- ی) دیر الشّاء 76
- ن) دیر هند الصغری 76
- س) دیر هند الکبری 77
- اشاره 78
- فصل دوم: شهرساز ی و معمار ی کوفه 78
- مقدمه 79
- یک - شکل ظاهر ی، تعداد اتاق ها و وضعیت داخلی خانه ها 80
- ١. خانه ها 80
- الف) سبک و سیاق خانه ساز ی 80
- دو - نورگیرها 87
- ب) مصالح ساختمانی 87
- اشاره 90
- ج) خانه ها ی افراد مشهور و معروف 90
- اول - خانه حضرت علی (علیه السلام) 90
- یک - خانه ها ی واقع در مرکز شهر 90
- اشاره 90
- چهارم - خانه ولید بن عُقْبه 92
- سوم - خانه عبدالله بن مسعود 92
- پنجم - خانه عُماره بن عُقْبَه 92
- دوم - خانه جُعْدَه بن هبیره مخزومی 92
- هفتم - خانه حُذَیفه بن یَمان 93
- ششم - خانه ابوموسی اشعری 93
- هشتم و نهم - خانه سلمان بن ربیعه باهلی و مُسَیّب بن نَجْبَه فَزاریّ 93
- دهم - خانه عمرو بن حُرَیث 93
- دوازدهم - خانه خالد بن عرفطه 94
- چهاردهم - خانه ابن حکیم 94
- سیزدهم - خانه سَعد بن قیس 94
- یازدهم - خانه طَلْحه بن عبیدالله 94
- اول - خانه خَبّاب بن اَرَت 95
- دوم - خانه زید بن ارْقَم انصاری 95
- سوم - خانه جَریر بن عبدالله بجلی 95
- دو - خانه ها ی واقع در محله ها ی شهر 95
- پانزدهم - خانه مختار بن ابی عُبَیده ثَقَفی 95
- چهارم - خانه عدی بن حاتم طائی 95
- ششم - خانه هانی بن عُرْوه 96
- پنجم - خانه خُنَیْس بن سَعد 96
- هفتم - خانه اَشْعث بن قیس 96
- هشتم - خانه قُرظَه بن کَعْب انصاری 96
- ٢. بازارها 97
- الف) موقعیت بازارها 97
- ب) وضعیت ظاهر ی دکان ها 97
- اشاره 98
- ج) بازارها ی تخصصی 98
- دو - بازار خرمافروشان (سوق التّمارین) 99
- یک - بازار شترفروشان (سوق الابِلْ) 99
- چهار - بازار کرباس فروشان 100
- سه - بازار ماهی فروشان 100
- پنج - بازار کفش فروشان (سوق الحَذّائین) 100
- شش - بازار اسب فروشان (سوق البَراذین) 100
- نه - بازار روغن فروشان (سوق الزیّاتین) 101
- هفت - بازار صیرفی ها (رَحْبَهُ الصیارف) 101
- هشت - بازار شمشیرفروشان (صَیاقله) 101
- ده - بازار صابون سازان (اصحاب الصابون) 102
- سیزده - بازار خرید و فروش مرغ 102
- یازده - بازار گوسفند (سَوْق الغَنَم) 102
- دوازده - بازار گربه فروشان 102
- نوزده - بازار سرکه فروش ها (سوق الخلاّلین) 103
- شانزده - بازار انواع گستردنی ها مانند فرش، گلیم و. . . (اصحاب الأنماط) 103
- پانزده - بازار رفوگرها (سوق الرفّاثین) 103
- چهارده - بازار زین سازان یا زین فروشان (سوق السَرّاجین) 103
- هیجده - بازار سویق فروشان (قاووت فروشان) (سوق السوّاقین) 103
- هفده - بازار خَزّفروشان (اصحاب الخزّ) 103
- بیست و شش - بازار گازران یا رخت شویان (سوق القَصّارین) 104
- د) نظارت بر بازار 104
- بیست و یک - بازار عطرفروشان (سوق الحَنّاطین) 104
- بیست - بازار زرگرها (سوق الصاغه) 104
- بیست و پنج - بازار صحّاف ها ( سوق الورّاقین) 104
- بیست و دو- بازار آهنگران (سوق الحدّادین) 104
- بیست و چهار - بازار خیاطها (سوق الخیاطین) 104
- بیست و سه - بازار گل فروشان (باعَه الأزْهار) 104
- اشاره 107
- ٣. مساجدکوفه 107
- اشاره 108
- اول - مسجد جامع کوفه قبل از اسلام 108
- یک- مسجد جامع کوفه در گذر تاریخ 108
- الف) مسجد جامع کوفه (تصویرهای شماره 5 - ١) 108
- دوم- مسجد در زمان سعد بن ابی وقاص 109
- سوم - مسجد در زمان زیاد بن ابیه 113
- دوم - باب الفیل 115
- اول - باب السُدَّه 115
- اشاره 115
- دو - درها ی مسجد جامع 115
- سوم- باب الکنده 116
- چهارم- باب الأنماط 117
- سه - ستون ها ی مسجد جامع 117
- اشاره 118
- دوم - بیت الطشت 118
- چهار - مکان ها ی تاریخی در مسجد جامع 118
- اول - دکّه القضاء 118
- چهارم - تَنُّور 119
- سوم - سفینه نوح 119
- پنجم - محراب حضرت علی (علیه السلام) 119
- شش - فاصله مسجد تا دارالاماره 120
- پنج - دستشویی و وضوخانه مسجد جامع کوفه 120
- هفت - مسجد جامع کوفه از منظر باستان شناسی 121
- ب) دیگر مساجد 123
- اشاره 123
- یک - مساجد مبارکه 124
- اول - مسجد سَهْلَه 124
- اشاره 124
- دوم- مسجد بنی کاهل 125
- پنجم - مسجد غَنّی 126
- سوم - مسجد صَعْصَعَه بن صوحان 126
- چهارم - مسجد زید بن صوحان 126
- هشتم - مسجد الحمراء 127
- ششم - مسجد حَنّانه 127
- هفتم - مسجد جُعْفی 127
- اشاره 128
- دو - مساجد ملعونه 128
- اول - مسجد اَشعث 129
- چهارم - مسجد شَبَث 129
- دوم - مسجد جَریر 129
- پنجم - مسجد تَیم (مسجد بنوتَیِم) 129
- سوم - مسجد سَمّاک 129
- ششم - مسجد ثَقیف 130
- سه - مساجد دیگر 130
- اول - مسجد جُهَیْنَه (مسجد بنودُهمان) 130
- هفتم - مسجدی در الحمراء 130
- اشاره 130
- دوم - مسجد بنی مَخْزوم 131
- سوم - مسجد بنی عبدالله بن دارِم 131
- چهارم - مسجد بنی جَذیمه 131
- پنجم - مسجد بنی عَنْزَه (مسجد بنوعناز یا مسجد بنی عنز) 131
- ششم - مسجد سَکون (مسجد بنی سکون) 132
- هفتم - مسجد قُصّاص 132
- نهم - مسجد بنی سُنْبُس (مسجد عدی بن حاتَم) 132
- هشتم - مسجد عبدالقیس 132
- سیزدهم - مسجد اَحْمَس (مسجد مُزَیْنه) 133
- یازدهم - مسجد بنی بَهْدَلَه 133
- دوازدهم - مسجد اَنْصار 133
- دهم - مسجد بنی مُقاصف 133
- نوزدهم - مسجد نَخَعْ 134
- پانزدهم - مسجد بنی البَدّاء 134
- بیستم - مسجد بنی مُرّا 134
- هفدهم - مسجد بنی هِلال 134
- شانزدهم - مسجد بنی ذُهَل 134
- چهاردهم - مسجد بنی اَوْد 134
- هجدهم - مسجد بنی الشیطان 134
- اشاره 135
- اشاره 135
- یک - قصر در زمان سعد 135
- 4. قصر دارالاماره 135
- الف) دارالاماره از دیدگاه منابع تاریخی 135
- دو - قصر در زمان زیاد 137
- اشاره 138
- ب) دارالاماره از منظر حفاری های باستان شناسی 138
- دو - شکل هندسی قصر و مساحت آن 139
- یک - موقعیت قصر 139
- چهار - برج های قصر 140
- سه - دیوارهای قصر 140
- پنج - درهای ورودی قصر (مداخل) 141
- شش - اطاق ها، ایوان ها، رواق ها، سالن ها و آشپزخانه های داخل قصر 141
- هفت - حمام و مخزن و فاضلاب 145
- هشت - طِمار 146
- نه - مصالح ساختمانی دارالإماره 147
- 5. زندان کوفه 148
- 6. میدان اصلی شهر 149
- اشاره 149
- الف) مرکز شهر (صحن) 150
- ب) رحبه (رحبه علیّ و رحبه الصَیارف) 151
- ج) آریّ 152
- اشاره 153
- الف) خیابان ها 153
- ٧. معابر (خیابان ها، چهارسوها و کوچه ها) 153
- اندازه خیابان ها 155
- سکّه دار الرومیین 156
- سکّه لحّام جریر 156
- سکّه عُمَیْرَه 157
- سکّه شَبَث 157
- سکّه الثَوْریین (سکّه الثَوْر) 157
- سکّه علاء بن مِحْرز 157
- سکّه بنی جذیمه 157
- سکّه الموالی 157
- ب) چهارسوها 158
- دو - چهارسوی بَجیله 158
- یک - چهارسوی خُنَیْس 158
- سکّه البَرید 158
- اشاره 158
- سه - چهارسوی هَمْدان 159
- چهار - چهارسوی کِنْده 159
- ج) کوچه ها 159
- ٩. حمام ها 160
- ٨. کاروان سراها و مهمان خانه ها 160
- اشاره 160
- ج) حمام مَهْبَذان 163
- الف) حمام اَعْیَن 163
- د/ ه) حمام عمرو بن حریث و حمام قطان (قَطَن) بن عبدالله 163
- ب) حمام عمر بن سعد 163
- اشاره 164
- ١٠. مکان های عمومی 164
- الف) جبّانات و گورستان ها 164
- و) حمام ابن بَرْدَه 164
- اشاره 164
- یک - جبّانه های یمنی ها (قحطانی ها) 165
- اشاره 165
- سوم - جبّانه بِشْر 166
- دوم - جبّانه کِنْده 166
- پنجم - جبّانه مِخْنَف (جبّانه اَزْد) 166
- چهارم - جبّانه مراد 166
- اول - جبّانه سبیع (جبانه الحشاشین) 166
- ششم - جبّانه الصائدیین 167
- اول - جبّانه (ثُوَیَّه) 167
- دو - جبّانه های عدنانی ها 167
- اشاره 167
- دوم - جبّانه عَرْزَم 168
- سوم - جبّانه سالم (جبّانه بنی سلول) 168
- چهار - قبر رُشَید هَجری 169
- اشاره 169
- چهارم - جبّانه اتبر 169
- سه - آرامگاه مختار بن عبید ثقفی 169
- دو - آرامگاه هانی بن عروه 169
- سه - آرامگاه های خارج از جبانات 169
- یک - آرامگاه مسلم بن عقیل٧ 169
- اشاره 170
- پنج - قبر عبدالله بن عفیف اَزْدی 170
- شش - قبر میثم تمّار 170
- ب) صحراها 170
- سه - صحرای بنی یَشْکُر 171
- چهار - صحرای بَرْدَخْت 171
- پنج - صحرای بنی قَرار 171
- دو - صحرای بنی عامر 171
- یک - صحرای اُثَیر (بنی اُثَیر) 171
- هفت - صحرای سالم 172
- ج) کُناسَه 172
- شش - صحرای شَبَث 172
- هشت - صحرای عَبْدالقِیْس 172
- د) سَبْخَه 173
- ه) دارالرزق 174
- و) جسر کوفه (پُل کوفه) 174
- ح) عاقول (شاهجان) 175
- ز) سیل بند کوفه (مُسَنّاه جابر) 175
- فصل سوم: مردم شناسی و روان شناسی مردم 176
- اشاره 176
- کوفه 176
- ١. خلقیات روحی و روانی 177
- اشاره 177
- الف) ویژگی های مثبت کوفیان 178
- یک - شجاعت 178
- دو - ایمان و حمیت دینی 179
- سه - علم 180
- یک - دنیاطلبی 181
- ب) ویژگی ها و صفت های منفی کوفیان 181
- اشاره 181
- دو - نظام ناپذیری 183
- چهار - تابع احساسات بودن 185
- سه - اجتهادات نابجا 185
- پنج - غَدَر و فریب کاری 186
- هفت - خیانت گری 188
- شش - بخل 188
- اشاره 188
- ٢. مناسبات انسانی 188
- الف) سلام کردن 189
- د) خداحافظی کردن 190
- ج) معانقه 190
- ب) مصافحه 190
- ه) ایستادن برای احترام 190
- اشاره 191
- ٣. دسته بندی طبقات مختلف اجتماعی 191
- و) عطسه نمودن 191
- ز) مناسبات دیگر 191
- الف) دسته بندی قبیله ای 192
- ب) دسته بندی نژادی 193
- ج) دسته بندی دینی 195
- د) دسته بندی سیاسی - مذهبی مسلمانان 196
- ه) دسته بندی طبقاتی 198
- اشاره 204
- فصل چهارم: وضعیت اقتصادی کوفه 204
- یک - کیفیت سکه زدن 205
- ١. چگونگی داد و ستد و معاملات 205
- الف) نوع پول رایج 205
- اشاره 205
- دو - سکه در صدر اسلام 206
- سه - انواع سکه ها و وزن آنها 208
- اشاره 208
- سوم - درهم های جَوارقی 209
- اول - درهم های بَغْلی 209
- دوم - درهم های طبری 209
- چهار - سکه های غیرخالص 210
- ب) چک، سفته و حواله 212
- الف) فضیلت تجارت 213
- ب) آداب تجارت 213
- ٢. تجارت 213
- ج) اجمالی از تاریخ تجارت در کوفه 216
- د) کاروان های تجاری 218
- یک - مسیر شرق کوفه 219
- ه) مسیرهای تجاری 219
- سه - مسیر غرب کوفه 219
- دو - مسیر جنوب کوفه 219
- ٣. دام داری 219
- اشاره 219
- اشاره 220
- یک - بنایی و معماری 220
- 4. مشاغل 220
- اشاره 220
- الف) صناعات 220
- دو - خشت زنی و قالب ریزی آجر 221
- سه - گچ کاری 221
- چهار - کاشی سازی 221
- هفت - مس گری 222
- پنج - شیشه گری 222
- شش - سفال گری 222
- هشت - آهن گری 223
- نُه - نجّاری 223
- ده - زرگری 224
- یازده - صابون سازی 224
- پانزده - دباغی 225
- سیزده - آسیابانی 225
- دوازده - عطرسازی 225
- چهارده - روغن کشی 225
- هجده - حصیربافی 226
- هفده - رنگ رزی 226
- شانزده - کفش سازی 226
- نوزده - پشم ریسی 226
- بیست - خیمه سازی 227
- بیست و یک - بافندگی 227
- اشاره 228
- بیست و دو - خیاطی 228
- ب) مشاغل واسطه ای 228
- سه - بقّالی 229
- یک - صرّافی 229
- دو - قصابی 229
- یک - حمّامی 230
- شش - سمساری 230
- چهار - علف فروشی 230
- ج) مشاغل خدماتی 230
- دو - حَجّامی 230
- پنج - پارچه فروشی 230
- اشاره 230
- سه - قَصّاری 231
- چهار - نظافت گری شهر 231
- پنج - پزشکی 231
- 5. واردات 232
- 6. صادرات 235
- چگونگی آبیاری 236
- ٧. کشاورزی 236
- یک - خَراج 239
- ٨. راه های درآمد کوفه 239
- اشاره 239
- الف) راه های درآمد حکومت کوفه 239
- سه - جزیه 242
- دو - صدقه 242
- پنج - مالیات بر تجارت 243
- چهار - غنایم جنگی 243
- هفت - زمین های صوافی 244
- شش - هدایای عید نوروز و مهرگان 244
- اشاره 245
- ب) هزینه های حکومت کوفه 245
- یک - حقوق کارمندان 245
- سه - قرض به مردم 246
- دو - خدمات شهری 246
- هفت - عطاء و رزق 247
- اول - عطاء 247
- پنج - رسیدگی به فقرا و یتیمان 247
- شش - پرداخت به حکومت مرکزی 247
- چهار - نگهداری مقداری از اموال برای مواقع اضطراری 247
- دوم - رزق 253
- ج) سطح زندگی مردم و قیمت بعضی از کالاها 254
- فصل پنجم: مسائل فرهنگی و تعلیم و تربیت 258
- اشاره 258
- ١. تعلیم و تربیت 259
- یک - کلیاتی در باره شعر در صدر اسلام 263
- اشاره 263
- الف) شاعران 263
- ٢. شخصیت های فرهنگی 263
- سوم - تمدن و فرهنگ تازه 264
- دوم - ارتباط اعراب با ملیّت های مختلف 264
- چهارم - سیاست 264
- اول - اسلام 264
- اول - قیس بن عمرو حارثی، معروف به نجاشی 266
- دو - شاعران 266
- اشاره 266
- سوم - جَرْوَل بن اَوْس، معروف به حُطَیئه 267
- دوم - رَبیعه بن مَقْرُوم قیسی 267
- چهارم - شوید بن ابی کاهل 267
- ششم - ظالم بن عمرو بن سفیان، معروف به ابوالاسود دئلی 268
- هفتم - متوکل بن عبدالله بن کُنانه، معروف به متوکل لیثی و متوکل کُنانی 268
- پنجم - نابغه جُعدی 268
- نهم - عبدالله بن زبیر اسدی 269
- هشتم - ابو مَعْرَض مُغَیره بن عبدالله بن مُدْرَکَه، مشهور به اُقَیْشِر اَسَدی 269
- دهم - سُراقه بن مِرْداس بارقی 269
- دوازدهم - ابوالمُصَبَّح عبدالرحمان بن عبدالله، معروف به اَعشی هَمْدان 270
- یازدهم - اَیْمَن بن خُرَیم 270
- سیزدهم - کَعْب بن جُعَیْل 270
- شانزدهم - همّام بن غالب بن صعصعه، معروف به فَرَزْدَق 271
- چهاردهم - مالک بن اسماء بن خارجه فَزاری 271
- پانزدهم - حَکَم بن عبدل اسدی 271
- هفدهم - حَرمَله بن مُنْذِر، معروف به ابوزُبَیْد طایی 272
- بیستم - عُماره بن عقبه بن ابی معیط 273
- نوزدهم - عمرو بن ضابی بن حَرَث بَرْجَمی 273
- بیست و یکم و بیست و دوم و بیست و سوم - نضر، نعمان و نعیم پسران عجلان انصاری خزرجی 273
- هجدهم - سلیمان بن صُرَد خُزاعی 273
- بیست و نهم - عبدالله بن هَمّام 274
- بیست و ششم - اَیاس بن عَثَل طایی 274
- بیست و پنجم - عبدالله بن خلیفه بولایی 274
- بیست و هشتم - رَبیعه بن حُوط 274
- بیست و هفتم - یزید بن مُغْفَل مِذْحجی جُعْفی 274
- بیست و چهارم - فُضاله بن شریک بن سلمان 274
- سی و سوم - وَهَب بن زَمْعَه جَمْحی، معروف به ابودَهْبَل 275
- سی و یکم - عبدالله بن حُر جُعفی 275
- سی ام - عُمر بن یزید بن هلال نَخَعی 275
- سی و چهارم - شُرَیح قاضی 275
- سی و دوم - عَوْف بن عبدالله بن اَحْمَر اَزْدی 275
- اشاره 276
- سی و پنجم - صعصعه بن صَوْحان 276
- ب) خطیبان 276
- سی و ششم - لَبید بن ربیعه عامری 276
- یک - صعصعه بن صَوْحان 277
- سه - زیاد بن ابیه 277
- دو - نعمان بن بشیر 277
- هشت - عابس بن ابی شبیب شاکری همدانی 278
- ج) صحابه، محدثان، فقها و دیگر اندیشمندان 278
- پنج، شش و هفت - متوکل لیثی، اقیشر اسدی، عبدالله بن زبیر اسدی 278
- چهار - ولید بن عقبه بن ابی معیط 278
- ٣. افسانه ها و اسطوره ها 291
- 4. آداب قرائت قرآن 293
- ب) پاکیزه کردن دهان 293
- اشاره 293
- ج) استعاذه 293
- الف) خواندن قرآن با صدای نیکو 293
- و) خشوع 294
- د) ترتیل 294
- ه) تدبّر 294
- ز) کسانی که بهتر است قرآن نخوانند 294
- قاریان قرآن 295
- الف) موسیقی 299
- 5. موسیقی و اعمال خلاف شرع رایج 299
- ب) می خوارگی 301
- 6. کتابت و خط 302
- الف) آداب نوشتن 302
- ب) وسایل نوشتن (ادوات کتابت) 304
- اشاره 304
- ج) خط کوفی 307
- اشاره 312
- فصل ششم: آداب و رسوم 312
- ١. خواستگاری 313
- اشاره 315
- ٢. ازدواج 315
- الف) تعیین مهریه 315
- ب) جهیزیه 316
- ج) خطبه نکاح 316
- د) فاصله بین عقد و عروسی (زفاف) 317
- یک - وقوع عروسی در شب 317
- ه) مراسم عروسی (زفاف) 317
- اشاره 317
- دو - آرایش عروس 317
- پنج - شعرخوانی و دف زدن و تکبیر گفتن در شب عروسی 318
- سه - بردن عروس از خانه پدر به خانه شوهر 318
- چهار - همراهان عروس 318
- شش - نِثار عروسی 319
- هفت - ولیمه عروسی 319
- نُه - تبریک عروسی 320
- هشت - ماندن زنی از خویشان عروس در شب زفاف 320
- اشاره 321
- ده - شستن پای عروس 321
- الف) غسل میت (تغسیل) 321
- ٣. مراسم خاک سپاری مردگان 321
- د) نماز بر میت 323
- ب) تکفین 323
- ج) حنوط 323
- و) تدفین 325
- ه) تشییع جنازه 325
- ز) مراسم بعد از تدفین 327
- 4. جنگ و صلح 329
- الف) اعلان جنگ 329
- ب) سربازگیری 329
- ج) نظام جمع 330
- اول - سلاح های هجومی سبک 332
- اشاره 332
- یک - سلاح های هجومی 332
- د) ادوات و سلاح های جنگی 332
- دوم - سلاح های هجومی سنگین 345
- دو - سلاح های دفاعی 348
- اول - سلاح های دفاعی سبک 348
- اشاره 348
- دوم - سلاح های دفاعی سنگین 353
- ه) تعلیم جنگاوران 354
- و) اسلحه سازی 355
- ز) پیک 355
- ح) صلح 358
- ی) طریقه تقسیم غنایم جنگی 360
- ط) شعارهای جنگی 360
- ک) پرچم 362
- اشاره 363
- یک - پیاده نظام (رجّاله) 363
- ل) واحدهای تشکیل دهنده سپاه 363
- دوم - تعقیب و گریز 364
- اول - حمله 364
- اشاره 364
- دو - سواره نظام (خیّاله، فُرْسان) 364
- سه - تیراندازان (رُماه، نَشّابون) 365
- چهارم - پشتیبانی 365
- سوم - جمع آوری اطلاعات 365
- چهار - کارگران (فَعَلَه) 366
- پنج - واحد خدمات (تدارکات) 366
- اشاره 367
- یک - جمع نیرو 367
- دو - حرکت به سوی دشمن 367
- م) مراحل جنگ 367
- سه - استقرار در لشکرگاه 369
- چهار - آمادگی های قبل از جنگ 370
- پنج - شروع جنگ 371
- شش - تدابیر دفاعی 372
- پنجم -خلیفه 373
- ن) درجات نظامی سپاه اسلام 373
- دوم - فرماندهان واحدهای اصلی (اُمَراء التعبیه) 373
- چهارم - قائد 373
- یک - درجات نظامی سپاه اسلام 373
- سوم - فرمانده گردان (امیر الکُرْدُوس) 373
- اشاره 373
- اشاره 373
- اول - فرمانده کل سپاه (امیر الجیش) 373
- ششم - عریف 374
- دو - درجات نظامی ایرانیان 374
- س) آرایش جنگی 375
- سوم - طُرَنْجار 375
- اشاره 375
- دوم - طُومْرُخ 375
- پنجم - قَمْطَرُخ 375
- سه - درجات نظامی روم 375
- اشاره 375
- ششم - داقْرُخ 375
- اول - بِطْریق 375
- چهارم - قُومِسْ 375
- دو - نظام صَفّ (نظام زَحْف) 376
- یک - نظام کَرّ و فَرّ (هجوم و فرار) 376
- سه - نظام خمیس 377
- اشاره 377
- اول - طلیعه (مقدمه) 378
- سوم - مَیْمَنه 378
- چهارم - مَیْسَره 378
- دوم - قلب 378
- پنجم - ساقه (موَخره) 379
- چهار - نظام کرادیس 381
- ع) جاسوسی 382
- الف) طریقه آتش روشن کردن 384
- 5. پخت وپز 384
- ج) پختن نان 385
- ب) پختن غذا 385
- یک - انتخاب همراه مناسب 387
- 6. سیر و سفر و تفرّج 387
- الف) آداب سفر 387
- سه - برداشتن عصا 387
- دو - برداشتن وسایل شخصی ضروری 387
- اشاره 387
- هفت - مروّت و جوانمردی در سفر 388
- شش - بدرقه مسافر 388
- چهار - یاد خدا نمودن 388
- پنج - صدقه دادن 388
- هشت - شعر و آواز خواندن در سفر 388
- ده - سوغات آوردن از سفر 389
- نُه - مسئولیت به عهده گرفتن در سفر 389
- ب) وسایل حمل و نقل 389
- یازده - مصافحه و معانقه با مسافر 389
- اشاره 391
- ٧. وسایل روشنایی 391
- الف) سِراج (مصباح) 391
- ب) قندیل 392
- د) حرادیّ 393
- ج) شمع 393
- اشاره 394
- ٨. ظروف 394
- ج) بُرْمَه 394
- الف) ابریق 394
- ب) اِداوَه 394
- د) تَوْر 394
- و) جَرَّه 395
- ز) جَفْنَه 395
- ه) جِراب 395
- ح) دَلْو 395
- ی) زِقّ 396
- ل) شَنّ 396
- ط) زِکْوَه 396
- ک) سطیحه 396
- س) ظَبْیَه 397
- م) صَحْفَه 397
- ع) عُکَّه 397
- ن) طَست (طشت) 397
- ق) قِدْر 398
- ص) قَدَح 398
- ر) قِرْبَه 398
- ف) قارُورَه 398
- خ) قُلَّه 399
- ث) قَعْب 399
- ت) قَصْعَه 399
- ش) قَسْ (قَسّه) 399
- غ) کَوْز 400
- ظ) کُوب 400
- ذ) قَوْصَرَه 400
- ض) کَأْس 400
- اج) مِزْوَد (مِزْوَدَه) 401
- او) مِطْهَرَه 401
- اه) مَسْک 401
- اب) مِخْضَب 401
- اد) مزاده 401
- ٩. دوستی 402
- از) مِکْتَلْ 402
- اح) مِهْراس 402
- ١٠. آرایش ظاهری زنان و مردان 404
- اشاره 404
- اول - عطر 405
- یک - استعمال بوهای خوش 405
- دوم - گیاهان خوشبو 405
- اشاره 405
- الف) آرایش ها و زینت های مشترک زنان و مردان 405
- اشاره 405
- دو - استعمال روغن های مختلف 406
- اشاره 406
- اول - روغن بنفشه 406
- دوم - روغن بان 407
- سه - استعمال رنگ ها 407
- اول - حناء 407
- دوم - وَسْمَه (کَتْم) 407
- چهارم - روغن کُنجد 407
- اشاره 407
- سوم - روغن زَنْبَق (زنبه) 407
- چهار - سرمه کشیدن 408
- پنج - آرایش موها 408
- اشاره 408
- ب) زینت ها و آرایش های اختصاصی زنان 409
- ج) زینت ها و آرایش های اختصاصی مردان 410
- ١١. مجالس عمومی و گردهمایی ها 412
- ١٢. سرگرمی و ورزش 414
- اشاره 417
- ١٣. آداب و رسوم مجالس خلفا و امرا 417
- الف) دربان (حاجب) 418
- ب) اذن دخول 419
- ج) کیفیت ورود در مجلس 419
- د) تجمّلات مجلس 420
- ه) پاسبان در مجلس 420
- یک - مواد پارچه ها 421
- اشاره 421
- الف) پارچه ها 421
- و) مرخص شدن از مجلس 421
- ١4. لباس پوشیدن و حجاب 421
- اشاره 421
- دو - نام پارچه ها 421
- چهارم - خَزّ 422
- دوم - بَزّ 422
- سوم - حریر 422
- اول - اِسْتَبْرَق 422
- پنجم - دیباج 423
- هفتم - سُنْدُس 423
- ششم - رَفْرَفْ 423
- نهم - قَزّ 424
- هشتم - قِبْطیّه 424
- دهم - کتان 424
- دوازدهم - مُعَلَّم 425
- سیزدهم - مُنَیّر 425
- چهاردهم - وَشی 425
- یازدهم - کَرْباس 425
- اشاره 426
- ب) لباس ها 426
- یک - پوشش سر 427
- اول - عِمامَه 427
- اشاره 427
- سوم - قَلَنْسُوَه 430
- دوم - بُرْنُس 430
- چهارم - کوفیه و عِقال 431
- پنجم - بُرْقَعْ 431
- هشتم - مِعْجَر 432
- هفتم - خِمار 432
- ششم - نِقاب 432
- نُهم - قِناع و مِقْنَعَه 433
- دهم - لِثام 433
- سوم - بُرْجُد 434
- اشاره 434
- دو - پوشش بدن 434
- دوم - بِجاد 434
- چهارم - بُرْد 434
- یکم - بَتّ 434
- پنجم - بُرْدَه 435
- هفتم - جُبَّه 436
- ششم - ثَوب قِطْری 436
- هشتم - جلْباب 436
- نهم - حِبْرَه (حَبَرَه) 437
- دهم - حُلّه 437
- یازدهم - خمیصه 438
- دوازدهم - دِثار 438
- پانزدهم - رَیْطَه 439
- سیزدهم - دُرّاعَه و مِدْرَع 439
- چهاردهم - رِداء 439
- نوزدهم - سِرْبال 440
- هجدهم - سُدوس 440
- شانزدهم - سابِریّ 440
- هفدهم - ساج 440
- بیست و سوم - طَیْلَسان 441
- بیست و یکم - شَمْلَه 441
- بیستم - شِعار 441
- بیست و دوم - طاق 441
- بیست و چهارم - عَباء (عَباءَه) 442
- بیست و پنجم - غِلالَه 442
- بیست و هفتم - قَسّی 443
- بیست و هشتم - قَطیفَه 443
- بیست و ششم - قَباء 443
- بیست و نهم - قَمیص 444
- سی ام - کِساء (کِسْوَه) 447
- سی و یکم - مُسْتَقَه 448
- سی و سوم - مِطْرَف (مُطْرَف) 448
- سی و دوم - مِسْح 448
- سی و هفتم - نَمِرَه 449
- سی و چهارم - مُقَطَّعَه 449
- سی و ششم - مِلحَفَه 449
- سی و پنجم - مُلاءَه 449
- سی و هشتم - یَلْمَق 450
- یکم - اِزار (مِئزَر) 450
- اشاره 450
- سه - پوشش پایین بدن 450
- دوم - تُبّان 451
- سوم - دِقْرارَه 452
- چهارم - سَراویل 452
- ششم - مِرْط 453
- پنجم - فُوطَه 453
- هفتم - مِنْطَق، مِنْطَقَه، نِطاق 454
- یکم - جَوْرَب 454
- دوم - حِذاء 454
- چهار - پوشش کف پا 454
- سوم - خُفّ 454
- چهارم - نَعل 455
- اشاره 457
- فصل هفتم: نوع تغذیه 457
- الف) تاریخچه ای از غذای عرب 458
- ١. غذاها 458
- ب) وعده های غذایی عرب 460
- اشاره 461
- ج) انواع غذاها 461
- اشاره 461
- یک - غذاهای بدون اسم خاص 461
- اول - غذاهای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) 461
- دوم - غذاهای حضرت علی (علیه السلام) 463
- اشاره 464
- دوم - تلبینَه (تَلبین) 464
- دو - غذاهایی با اسم خاص 464
- سوم - ثَرید 464
- اول - بَکالَه (بَکیله) 464
- چهارم - حریره 465
- پنجم - حَساء 465
- ششم - حَیْس 465
- هفتم - رَبیکَه 466
- هشتم - رَغیده 466
- دهم - سَخینَه 467
- نهم - رَهیده 467
- یازدهم - سِکْبْاج 467
- چهاردهم - صَحْناء (صحناه) 468
- پانزدهم - طَفَیْشزل 468
- سیزدهم - شُورباجَه 468
- دوازدهم - شِواء 468
- هجدهم - قَدید 469
- هفدهم - فَریقَه 469
- شانزدهم - عَصیده 469
- نوزدهم - مَرَق 470
- بیست و یکم - وَشیقَه 470
- بیست و دوم - هَریسَه 470
- بیستم - نارباجه 470
- د) پیش غذا (دسر) 471
- یک - سُفْره 471
- و) سفره غذا 471
- اشاره 471
- ه) سبزیجات همراه غذا 471
- دو- خُوان (خِوان) 472
- سه - طَبَق 472
- پنج - نَطْع (نَطَعْ، نِطْع، نِطَع) 472
- چهار - مائده 472
- الف) نوشیدنی های حلال 473
- اشاره 473
- اشاره 473
- ٢. نوشیدنی ها 473
- یک - شیر 473
- دو - عسل 473
- ب) نوشیدنی های حرام 474
- یک - نَبیذ 474
- اشاره 474
- چهار - انواع عصیر و فشرده 474
- سه - شیره 474
- چهار - مِرْز 475
- سه - فُقّاع 475
- پنج - نقیع 475
- دو - بِتْع (بِتَع) 475
- اشاره 476
- الف) جَوْزینَق 476
- ٣. میوه ها 476
- 4. تنقلات 476
- ب) حَلواء 476
- ج) خَبیص 477
- د) سَویق 477
- ه) فالُوذَج (فالُوذ) 478
- و) لَوْزینَج 479
- فصل هشتم: نظام قضایی و انتظامی 480
- اشاره 480
- اشاره 481
- الف) ابو مَرّه کِنْدی 481
- الف) قاضیان کوفه تا سال 6١ ه. ق 481
- ١. قضا 481
- ب) عُرْوَه بن جُعد (ابی الجُعد) بارقی 481
- اشاره 481
- یک - اولین قاضی 481
- و) ابوموسی اشعری 482
- ه) عبدالله بن مسعود 482
- دو - شُرَیْح بن حارث (حَرَث یا عبدالله یا شراحیل یا هانی) کِندی 482
- د) جَبْر بن قَشْعَمْ کِنْدی 482
- ج) سَلْمان بن رَبیعه باهلی 482
- ب) آیین دادرسی 484
- اشاره 484
- سه - مسروع بن اَجْدَع تمیمی 484
- چهار - عبدالملک بن عُمَیْر لَخْمی 484
- آیین دادرسی مدنی 485
- ج) شرایط و صفات قاضی 486
- د) مجلس قضاوت 487
- یک - قتل (کشتن) 489
- اشاره 489
- ه) مجازات ها 489
- دو - شلاق (جَلد) 490
- دوم - محارب 491
- اول - سرقت 491
- سه - بریدن دست یا پا (قطع) 491
- چهار - زندان (حبس) 491
- اشاره 491
- اول - زندان ابد 492
- دوم - زندان غیر ابد 492
- پنج - تبعید (نفی بلد) 493
- ٢. شرطه 493
- اشاره 495
- الف) والی 495
- ٣. مقامات ادار ی شهر کوفه 495
- ب) رئیسان اسباع و ارباع 500
- ج) عرفا 504
- ه) سرپرست بیت المال 507
- د) مناکب 507
- و) سرپرست دیوان خراج 508
- ز) کاتبان و منشیان 509
- کتابنامه 512
سه - بردن عروس از خانه پدر به خانه شوهر
حضرت فاطمه (علیها السلام) شب عروسی، با مراسم خاصی به خانه شوهر برده شد که به آن پرداخته خواهد شد. (1)
چهار - همراهان عروس
معمولاً هنگام بردن عروس به خانه شوهر، زنان دور عروس را گرفته و با هلهله و شادی و خواندن اشعار مناسب او را همراهی می کردند (2)و مردان جدا از زنان در این مراسم شرکت می نمودند. در باره عروسی حضرت فاطمه (علیها السلام) چنین آمده است که زنان در جلوی روی او و مردانی همانند پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) ، حمزه، عقیل و. . . در حالی که شمشیرهای خود را برهنه کرده بودند، به دنبال عروس حرکت می کردند. (3)
پنج - شعرخوانی و دف زدن و تکبیر گفتن در شب عروسی
در جریان عروسی فاطمه زهرا (علیها السلام) حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به زنان مهاجر و انصار و دختران عبدالمطلب دستور داد که ضمن حرکت همراه عروس، شادی نمایند و رجز بخوانند و تکبیر بگویند و خدا را حمد نمایند و آنچه باعث ناخشنودی خداوند است بر زبان نیاورند. در جریان عروسی، زنانی همانند ام سلمه، حفصه، عایشه و. . . به نوبت، شعرهایی با وزن رجز می خواندند و زنان دیگر هنگام خواندن هر بیت شعر، اول آن رجز را تکرار می کردند، سپس فاطمه (علیها السلام) را با تکبیر وارد خانه نمودند. (4)در روایت دیگری نمونه ای از شعری که هنگام عروسی خوانده می شد، از زبان پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است. (5)
1- بحارالانوار، ج 100، ص 115.
2- بحارالانوار، ج 100، ص 115.
3- بحارالانوار، ج 100، ص 115.
4- بحارالانوار، ج 100، صص 155 - 166.
5- این شعر چنین است: اَتَیناکُمْ اَتَیناکُمْ فَحَیونا نُحَییکُمْ لَوْلا الذَّهبَهُ الْحَمراءُ ما حَلَّتْ فَتاتُنا بِوادیکُمْ آمدیم نزد شما! آمدیم نزد شما! پس بر ما درود بفرستید تا ما هم بر شما درود بفرستیم. اگر طلای سرخ [احتمالاً مهریه] نبود، دخترانمان را به محلّ زندگی شما نمی آوردیم.