کوفه از پیدایش تا عاشورا صفحه 418

که وقتی هُرمزان، سردار ایرانی را به مدینه آوردند، عمر در مسجد به خواب رفته بود. (1)البته در بعضی از روایات تاریخی به وجود «آذن» ؛ «اذن دهنده» اشاره شده است (2)که ظاهراً برای عدم مزاحمت در اوقات فراغت یا برای منع ازدحام از او استفاده می کردند. گفتنی است که از چنین شخصی برای حضرت علی (علیه السلام) بعد از جنگ جمل نیز یاد شده است. (3)

در باره کیفیت ورود بر خلیفه در عصر راشدین چنین گفته شده است که هر کس قصد دیدار خلیفه را داشت، دم در می ایستاد و می گفت: « اَلسَّلامُ عَلَیکُم ءَأدْخُلُ » ؛ «درود بر شما! آیا داخل شوم؟» و در صورت عدم اجازه، تا سه بار آن را تکرار می کرد و اگر بعد از بار سوم جوابی به او داده نمی شد، بر می گشت. اما در زمان پادشاهی معاویه در شام و زمان امارت زیاد بن ابیه، سادگی مجالس سابق از بین رفت و آنها قوانین و مقرراتی برای ورود در مجالس خود وضع نمودند. (4)در اینجا به بعضی از این آداب و رسوم و مقررات اشاره می کنیم:

الف) دربان (حاجب)

مقام دربان و حاجب را می توان مقامی همانند رئیس دفتر امروزی به حساب آورد. در زمان معاویه، دربان هنگام فراوانی تقاضا، اهل بیت ها و خانواده های معروف را مقدم می داشت و پس از آن، ملاک برتری، سن و

سال متقاضی دیدار بود و در رتبه بعد، اهل علم و ادب را مقدم می داشت. به این قاعده در زمان های بعد نیز عمل می شد. (5)اما بعضی از افراد همیشه و در همه حال می توانستند بر خلیفه و امیر داخل شوند، چنان که زیاد بن ابیه خطاب به دربان خود می گفت: «من حجابت و دربانی سرای خود را به

1- تاریخ الطبری، ج 3، ص 182.
2- تاریخ التمدن الاسلامی، ج 1، ص 668.
3- مروج الذهب، ج 3، ص 47.
4- تاریخ التمدن الاسلامی، ج 3، ص 251.
5- العقد الفرید، ج 1، ص 67؛ تاریخ التمدن الاسلامی، ج 1، ص 251؛ ج 5، ص 668.