بازشناسی نهضت عاشورا صفحه 413

اقتصاد کوفه و عراق چنان که باید توجه نشده، هم چنین سطح آموزش و فرهنگ در کوفه و مراکز اسلامی، نظام قشربندی اجتماعی مردم کوفه، نظام ارزشی آن، و رابطه ی آن با نهادهای اجتماعی و سیاسی، نوع تعاملات میان قشرها و مردم و نخبگان و نحوه ی ارتباط میان رهبر قیام و عناصر فعال و توده ها و نقش و کارکرد هر یک از آنها کم تر مورد تحلیل و بررسی جامعه شناسانه قرار گرفته است و بیشتر بر همان حکم کلی مربوط به درگیری ها و رقابت های قبایلی اعراب جنوبی و شمالی یا قحطانی و عدنانی و ذکر چند نمونه ی تاریخی تأکید و بسنده شده است.

منابع پژوهش استاد

2 ) برای بررسی و تحلیل جامعه شناسانه حوادث تاریخی علاوه بر منابع بی شمار موجود منابع دیگری هم لازم است تا دسترسی به انواع نظریه ها و روش تحلیل ها و مکتب ها و گرایش های جامعه شناسی مقدور باشد. در این کتاب نه تنها چنین چیزی دیده نمی شود بلکه با کمال تعجب استفاده از منابع مشهور و معتبر تاریخی هم چندان صورت نگرفته است. کل مآخذ کتاب که در پایان آورده شده (غیر از قرآن و نهج البلاغه) به زحمت به 20 عنوان می رسد. که از این تعداد اندک نیز برخی کتاب حدیث یا تفسیر و لغت است، همچون منتهی الارب فی لغه العرب، صحیح بخاری، اصول کافی، کنزالعمال، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن و مجمع الامثال میدانی که بدیهی است ربط چندانی به موضوع بحث کتاب ندارند.

متأسفانه در مآخذ کتاب و هیچ کجای آن نامی و اشاره ای نسبت به مهم ترین مآخذ مربوط به قیام امام حسین علیه السلام همچون الارشاد شیخ مفید، مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی، مقتل ابی مخنف، الفتوح ابن اعثم، بحارالانوار، جلاءالعیون و حتی منتهی الآمال و ناسخ التواریخ نشده است. در میان کتاب های مهم معاصر نیز انگار مراجعه ای به کتاب مهم و معروف عقّاد به نام «الحسین ابوالشهداء» و «شهید جاوید» و یا «حماسه ی حسینی» شهید مطهری نشده است.