بازشناسی نهضت عاشورا صفحه 99

بود، ولی در عین حال حجم انحرافات به حدّی گسترده بود که زمینه ی پذیرش مردم نسبت به بیعت با یزید وجود داشت.

تحلیلی از وضعیت نهاد حاکمیت و جامعه

با توجه به مقدمات چهارگانه ی فوق، می توانیم جامعه را به خوبی تحلیل نماییم. اولاً بسیاری از کسانی که در خارج مدینه و در مناطق دور دست می زیسته اند، به طور مستقیم، توفیق نیافته اند که معارف دینی را از شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دریافت نمایند. آنها پس از رحلت پیامبر و در دوره ی خلفا، به تدریج با سطوحی از معارف دینی آشنایی پیدا نموده اند و با توجه به سیره ی حکومتی خلفا، به ویژه خلیفه ی سوم (عثمان) نوعی از افکار، باورها و مسائل به آنان منتقل شده و در واقع اسلام را از همان دریچه دیده و با آن آشنایی یافته اند، که قطعا آشنایی کامل و دقیقی از تعالیم اسلامی نبوده است.

با پیدایش سقیفه، مسأله ی جانشینی علی علیه السلام ، به سرعت به فراموشی سپرده شد و رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله ، زمینه ی آماده ای برای پیدایش نفسانیات و قدرت طلبی حاکمان جدید فراهم نمود. همان انحرافات نخستین، بستر ساز انحرافات بعدی واقع گردید و در فرایند یک حرکت منفی، حزب اموی به حاکمیت دست یافت، چنانکه:

«ولکننی آسی ان یلی امر هذه الامه سفها ئها و فجارها فیتخذوا مال اللّه دولاً و عباد اللّه خولاً و الصالحین حربا و الفاسقین حزبا»(1)؛

لکن بیمناکم به این که حاکمیت این امت به دست سفیهان و گنهکاران افتد، مال خدا را به چنگ آورده بندگانش را برده خود سازند و با شایستگان بجنگند و فاسقان را حزب و دسته خود سازند.

معاویه با چنان زمینه هایی اوضاع را برای عملی ساختن مکنونات فاسد اندیشه و ضمیر خود کاملاً آماده می بیند. به این ترتیب: (121)