نیز نبود، زیرا اگر حرکت او باطل و حرام بود، هرگز ائمه وی را به نیکی یاد نمی کردند. [10] در نتیجه تنها راهی که می توان فرض کرد این است که زید برای مقابله با کفر و فساد حاکمان بنی امیه، میان دو راه مخیر بوده است: راه قیام علنی و راه مبارزه ی پنهانی. او راه اول را ضروری تر می دانست و ائمه راه دوم را شایسته تر می شمردند. از این رو، برای راهنمایی وی، سعی داشتند تا او را از قیام مسلحانه منع کنند. چنین است که گاه، کشته شدن سریع او و عدم پیشرفت نظامی را به او متذکر می شدند؛ [11] و زمانی بی وفایی مردم را. سرانجام، زید راه خویش را انتخاب کرد و در پی بی حرمتی های مضاعف هشام به خاندان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و به شخص وی، دست به قیام زد و به فرموده ی حضرت رضا (علیه السلام)، برای خدا و در راه خدا به شهادت رسید. و بر اساس روایاتی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است: زید و یارانش در قیامت گام برگردن مردمان می نهند و به بهشت وارد می شوند. [12] با این همه، نهی ائمه (علیه السلام) از قیام زید، نیز بی حکمت نبود. اگر درک جوانب این نهی برای معاصران میسر نبود، برای ما که از این فاصله ی تاریخی می توانیم شاهد بازتابها و نتایج و پیامدهای آن قیام باشیم، درک آن دشوار نیست. قیام زید برای او به صورت یک تکلیف شناخته شد و او با انگیزه ای مقدس به آنچه تشخیص
داده بود عمل کرد، ولی حرکت او به شدت و به سرعت سرکوب شد، و آن چه با بدن و سر او انجام دادند، بر رعب و وحشت مردم و سکوت و خفقان فضای سیاسی افزود و منحرفان و سست باوران با تبلیغ نادرست اندیشه ها و اهداف وی، جریان های فکری و عقیدتی نادرستی را پدید آوردند و در جبهه ی متشکل شیعه، انشعاب زیدیه شکل گرفت! قیام و شهادت زید هر چند در خراسان بازتاب وسیع و گسترده ای پیدا کرد و شیعیان خراسان به جنبش آمدند و حرکت های نهانی خود را علیه دستگاه خلافت آشکار ساختند [13] و این جریان همواره گسترش یافت تا به اضمحلال خلافت امویان انجامید، اما سوگمندانه زوال خلافت امویان، مشکلی را از جامعه ی اسلامی نگشود و از شدت جور و استبداد نکاست، چه، عباسیان بر جای امویان تکیه زدند و راه ایشان را پی گرفتند! هر چند این مشکلات و انحرافها از ناحیه ی زید بن علی صورت نگرفت و او تنها به آنچه تکلیف خویش می دانست عمل کرد، ولی امامان (علیه السلام) افق هایی را می دیدند که از دید زید بن علی که فاقد بینش امامت بود قابل پیش بینی نبود!
پاورقی
[1] ر ک: کفایه الاثر 327، الارشاد 1 / 168، اثبات الهداه 5 / 294، بحار 11 /.41.
[2] مناقب 2 / 285، اشعار زید بن علی در رثای امام باقر (علیه السلام).
[3] اختیار معرفه الرجال 376 و 361، مناقب ابن شهر آشوب 2 / 326 و 347، بحار 11 /.35.
[4] روضه کافی 2 / 116، عیون اخبار الرضا 1، باب 25، وسائل الشیعه 11
/.36.
[5] امالی صدوق 330، عیون اخبار الرضا 1، باب 25، مقاتل الطالبین.52.
[6] ر ک: اصول کافی 1 / 356، مروج الذهب 2 / 181، مناقب 2 /.279.
[7] ر ک: اثبات الوصیه 154، اثبات الهداه 5 / 321، بحار 46 / 252.