- مقدمه 1
- ولادت 5
- پنجمین طلوع امامت 5
- اشاره 5
- تبار والای امام باقر 6
- نام و کنیه 7
- القاب 8
- فرزندان 9
- همسران 9
- جایگاه دینی و علمی 10
- پایگاه اجتماعی 11
- شهادت 12
- دستاوردها 12
- اشاره 16
- اشاره 16
- دلایل امامت 16
- بشارت پیامبر به ائمه ی دوازده گانه 18
- تصریح پیامبر به امامت باقرالعلوم 20
- پیام جابر از رسول خدا برای امام باقر 21
- حدیث جابر در منابع اهل سنت 23
- تصریح امام سجاد به امامت باقرالعلوم 24
- تصریح باقرالعلوم به امامت خویش 25
- ویژگی ها و شایستگی های ضروری امام 28
- انتخاب الهی، برترین انتخاب 30
- انتخاب الهی، دارای ملاک 31
- اشاره 33
- کمال ها و کرامت ها، نشانه ای دیگر 33
- انهدام قصر هشام 34
- ترسیم پیامدهای نهضت زید بن علی 35
- اخبار از خلافت عمر بن عبدالعزیز 35
- نظارت بر رفتار پنهانی پیروان 36
- سخنی با منکران 37
- اشاره 41
- امام باقر، در آینه ی اندیشه ها 41
- زندگی علمی باقرالعلوم 41
- شاگردان و تربیت یافتگان مکتب باقر العلوم 47
- اشاره 65
- اشاره 66
- درس های عقیدتی و مبارزه با انحراف های فکری 66
- مبارزه با اندیشه ی خوارج 68
- مبارزه با توهمات قدریه و جبریه 71
- موضعگیری علیه دروغ پردازان و غالیان 73
- اشاره 77
- تبیین معارف اصولی دین 77
- توحید ذات و صفات 78
- اطلاق شی ء بر خداوند 78
- بی نیازی خدا از زمان 79
- نهی از تفکر در ذات 79
- کمترین حد شناخت انسان درباره ی خدا 79
- معنای حقیقی «یدالله» و انتساب «روح» به خدا 80
- علم ازلی خداوند به حقایق و امور 81
- عدم امکان مشاهده ی حسی خدا 81
- ارجاع امت به قرآن و افشای چهره ی عالم نمایان 82
- رویارویی با بدعت و بدعت گذاران 86
- اشاره 86
- غرض ورزی و تدابیر حیله گرانه ی عناصر ضد دین 86
- جهل و نارسایی علمی نسبت به مبانی و معارف اصیل دین 87
- مبارزه با قیاس در میدان اجتهاد 92
- تعلیم فقه و شیوه ی صحیح اجتهاد 95
- اشاره 99
- بینش سیاسی امام باقر 100
- ضرورت تداوم مبارزه علیه کفر، شرک و ستم 100
- اشاره 100
- موضعگیری علیه حاکمان ستمگر 102
- استفاده از پند و تذکر در مسیر اصلاح 103
- استفاده از روش های قهرآمیز علیه ظلم و فساد 104
- نفی روحیه ی عافیت طلبی و توجیه گری 105
- منع استفاده از ظلم، برای اقامه ی حق 106
- تأثیر عدالت اجتماعی در غنای اقتصادی 107
- ویژگی های پیشوا و حاکم صالح 107
- نقش رهبری حق در صلاح دین و دنیا 108
- استواری پایه های دین، در پرتو حکمت حق 110
- سعادت جامعه، در سایه ی حکومت رهبران الهی 112
- دانشمندان از دیگر عوامل صلاح و فساد جامعه 113
- تقیه و پنهان کاری 114
- اشاره 114
- تقیه به منظور حفظ بنیه ی اقتصادی نیروهای خودی 116
- تقیه به منظور حفظ جان نیروهای خودی 116
- تقیه به منظور اجرای برنامه های مهمتر 117
- تقیه به منظور حفظ حرمت ارزش ها 117
- حرکت سری در شرایط نامساعد 118
- اشاره 119
- خط مشی سیاسی امام باقر 119
- تفاوت خط مشی ائمه در امور سیاسی 120
- تسخیر پایگاه فکری و فرهنگی جامعه 122
- تحکیم سری بنیادهای تفکر شیعی 124
- القای روح ظلم ستیزی در پیروان 125
- ابراز نفرت از فرمانروایان ناصالح 126
- ترسیم چهره ی پلید جباران و افشاگری علیه آنان 129
- منع شیعیان، از تقرب به سلطان 130
- حفظ وحدت و یکپارچگی امت 133
- همیاری با همه ی مسلمانان، در مبارزه با دشمن مشترک 134
- رهنمود به حکام، در مبارزه با دشمنان اسلام 136
- سفارش به عمر بن عبدالعزیز درباره ی عدل و انصاف 139
- هشدار به برخی خلفا درباره ی کجروی ها 142
- ترویج مکتب جهاد و شهادت 145
- دعوت به پایمردی در طریق حق 146
- شرایط سیاسی، در عصر امام باقر 147
- از سقیفه تا حکومت بنی امیه 147
- بنی امیه، بر مسند جباریت 151
- شرایط سیاسی، از بیان امام باقر 152
- بیان و داوری دیگران 154
- بنی امیه، و بدبین ساختن مردم به اهل بیت 155
- اشاره 157
- مروان بن حکم 157
- عبدالملک مروان 159
- ولید بن عبدالملک 160
- اشاره 161
- ولید بن عبدالملک 161
- خلفای معاصر با دوران امامت باقرالعلوم 161
- سلیمان بن عبدالملک 162
- سلیمان بن عبدالملک در نگاه امام باقر 163
- شیعه در عصر سلیمان بن عبدالملک 163
- عمر بن عبدالعزیز 164
- عمر بن عبدالعزیز و خاندان علی 165
- بازگشت فدک به فرزندان فاطمه 166
- ناخشنودی بنی امیه از روش عمر بن عبدالعزیز 168
- برانداختن رسم دشنام به علی 169
- عمر بن عبدالعزیز در نظر ائمه 169
- عمر بن عبدالعزیز در نظر شیعیان عصر وی 172
- یزید بن عبدالملک 174
- هشام بن عبدالملک 176
- عداوت هشام بن عبدالملک با امام باقر 176
- ریشه های عداوت 178
- سخت ترین دوران بر امام باقر 182
- شیعه در تنگنای خلافت هشام 183
- شهادت زید بن علی بن الحسین 184
- شهادت امام باقر با توطئه ی هشام 186
- اشاره 188
- امام باقر و قیام زید بن علی 188
- فلسفه ی نهی از قیام زید 192
- زندگی اجتماعی باقرالعلوم 196
- اشاره 196
- کار و تلاش در اوج زهد و تقوا 196
- حضور سازنده و مؤثر در جامعه 198
- مرجعیت و پاسخگویی به پرسش های مردم 199
- رسیدگی به محرومان 200
- سخاوت و مروت نسبت به دوستان 201
- شکیبایی و بردباری در روابط اجتماعی 203
- صمیمیت و محبت با دوستان 204
- محبت و عاطفه نسبت به خانواده 205
- احترام به حقوق اجتماعی مؤمنان 207
- اهتمام به حقوق مالی مردم 208
- رعایت حقوق و نیازهای روحی همسران 209
- عدم تحمیل ایده های خویش بر همسران 210
- رعایت جمال و زی شرافتمندانه 212
- اشاره 215
- قلبی، هماره مشغول به یاد خدا 218
- دعاها و نیایش ها 219
- تجلی دانش و حکمت در سخنان باقرالعلوم 229
- اشاره 229
- ارزش والای عقل 232
- جایگاه بلند دانش 233
- اشاره 233
- علم، سلاحی کارآمد 234
- تحصیل دانش، عبادت و جهادی بزرگ 234
- اهمیت تعلیم و تعلم 235
- ممنوعیت سوء استفاده از دانش 235
- لزوم دقت در گزینش معلم 236
- آثار نیک و بد تعلیم، متوجه معلمان 236
- لزوم دقت در انتخاب دانشجو 237
- شناخت عمیق دین، اوج کمال و تعالی 238
- شناخت، معیار منزلت انسان 238
- شناخت، ملاک ارزش عمل 238
- شناخت خداوند و صفات او 239
- شناخت رهبران الهی 241
- رابطه ی امام شناسی و خداشناسی 242
- امام، نور هدایت 244
- امام، خزانه دار علم الهی 245
- امام، عالم به ظاهر و باطن قرآن 245
- امام، دارای علم پیامبر و نه مقام نبوت 246
- رابطه ی علم امام با لزوم اطاعت از او 246
- اشاره 247
- امام معصوم، دارای ولایت بر امت 247
- دستیابی به ولایت امامان تنها در پرتو عمل 248
- اهل گناه، محروم از ولایت امامان 249
- شناخت و عقیده، مستلزم عمل 252
- اشاره 252
- ارزش علم، در کنار عمل 253
- عمل، راهگشای دانش فزونتر 254
- عمل، راه تقرب به خداوند 254
- عمل، نیازمند استمرار و مداومت 254
- عمل، شرط ایمان و نشانه ی آن 255
- آگاهان، دارای مسؤولیت فزونتر 255
- آگاهان بی عمل، گرگ های جامعه 256
- عالمان درباری، دور از رحمت الهی 257
- رابطه ی انسان با خدا 258
- اطاعت و بندگی 258
- اشاره 258
- انجام واجبات، بالاترین اطاعت 259
- مقاومت در برابر گناه 260
- پایداری در مسیر بندگی 260
- برترین عبادت 261
- مؤمن، هماره به یاد خدا 261
- یاد خدا، همیشه و در همه جا 262
- آثار یاد و ذکر خداوند 263
- لزوم شکر به درگاه خداوند 264
- خوش گمانی به پروردگار 265
- امیدواری به غفران الهی 266
- پرهیز از امید کاذب 267
- تعادل میان بیم و امید 268
- اصرار در دعا 269
- گریه و تضرع به درگاه خدا 270
- دعا و تسلیم در برابر خدا 271
- انگیزه ی دعا و تضرع 271
- راه تقرب به پروردگار 272
- مسؤولیت انسان درباره ی خویش 273
- خودشناسی (معرفت نفس) 273
- اشاره 273
- آثار خودشناسی 273
- اشاره 274
- قلب و حالات آن 274
- قلب و انواع آن 275
- قساوت قلب 276
- ارزش ها و کرامت های اخلاقی 277
- اهمیت سلامت قلب 277
- اشاره 278
- فرو خوردن خشم 278
- حسن خلق 278
- راه غلبه بر خشم 280
- پرهیز از حسد 281
- اجتناب از تکبر و فخر 282
- قناعت و دوری از طمع 282
- کنترل زبان و گفتار 284
- زندگی در حد کفاف 284
- نهی از کسالت و بی حوصلگی 285
- نکوهش نفاق و دوچهرگی 285
- اشاره 286
- دینداری در غم و شادی 286
- نشانه های مؤمن واقعی 286
- وابستگی فرد به جامعه 287
- رابطه ی انسان با مردم و جامعه 287
- اقتصاد و حسابگری در معیشت 287
- پیشتازی در میدان ارزش ها 287
- مؤمنان، برادران واقعی 288
- مؤمنان، اعضای یک پیکر 288
- مسؤولیت در برابر جامعه 289
- برادری، مستلزم حمایت اقتصادی 289
- جامعه ی ایده آل 290
- اشاره 291
- حقوق اجتماعی مؤمنان بر یکدیگر 291
- امر به معروف و نهی از منکر 292
- صداقت و ادای امانت 292
- شیوه ی دوستیابی 293
- عفو و گذشت، رمز زندگی با مردم 293
- جاذبه و دافعه 294
- رفق و مدارا با مردم 295
- حفظ و تقویت روابط خویشاوندی 298
- حرمت حریم خانواده 299
- عالی ترین نمود مودت اجتماعی 300
- محبت ها و دوستی های ارزشمند 301
- معاشرت های ممنوع و زیانبار 302
- روش برخورد با طیف های مختلف 303
- اختلاف های اجتماعی، نتیجه ی گناه 303
مقدمه
پیوستگی «قرآن» و «عترت» و نقش هماهنگ آن دو در دستیابی جامعه ی بشری به بینش های صحیح و منش های ارزشی، بر اساس دلایل معتبر شرعی و ملاک های عقلی و تجربی، مجال انکار ندارد.
نه تنها شیعه، بلکه همه ی آنان که پیشانی بر قبله ی اسلام می سایند و دل به حقانیت قرآن و رهنمودهای پیامبر خاتم (ص) سپرده اند، هرگز نمی توانند این سفارش مهم پیامبر (ص) را از یاد ببرند که:
«انی تارک فیکم الثقلین، کتاب الله و عترتی اهل بیتی، و انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض و انکم لن تضلوا ان اتبعتم و استمسکتم بهما» (1).
این حدیث، تنها دلیل هماهنگی و همپایی قرآن و عترت نیست، بلکه کتاب های حدیثی و کلامی در این زمینه به تفصیل احادیث متواتر و خدشه ناپذیر دیگری را ارائه کرده اند.
سوگمندانه، جهان اسلام از این دو عنصر حیات آفرین بهره ی کافی را نبرد، و هر یک را آن گونه که باید قدر نشناخت و در جایگاه بایسته اش قرار نداد! و آنچه امروز از مشکلات سیاسی - اجتماعی و عقب ماندگی علمی و اقتصادی که در جوامع اسلامی مشهود است، بی تردید بخشی از آن - بلکه عمده ی آن - به رویگردانی امت از قرآن و عترت باز می گردد.
عترت، کسانی جز حاملان سنت راستین پیامبر (ص) نیستند، چنان که سنت