سیره امام صادق علیه السلام در برخورد با اهل سنت صفحه 82

بررسی تاریخ معتزله نشان می دهد که این فرقه درگیری چندانی با امویان نداشتند(1) و حتی یزید بن ولید _ یکی از خلفای اموی _ معتزلی بود و در دوره او اعتزال گسترش یافت.(2)

عباسیان در آغاز، بینش کلامی اعتزال را که مخالف حاکمیت امویان بود پذیرفتند، ولی پس از پشتیبانی برخی بزرگان معتزله مانند واصل بن عطاء از قیام های زیدی و علویِ مخالف عباسیان، بینش معتزله را کنار نهادند. یا به عقیده _فاروق عمر_، چون عباسیان از _راوندیه_ حمایت می کردند، جمع بین راوندیه و معتزله امکان نداشت. به هر حال، عباسیان از پشتیبانی معتزله دست کشیدند؛ هر چند در دوران خلفای پس از منصور، دگرگونی های مهم دیگری رخ داد.(3)

د) قضا و قدر الهی، تفویض، امر بین الامرین

توضیح قضا و قدر الهی و تفسیر آن، به گونه ای که با اختیار انسان منافات نداشته باشد، معتزله را نیز همچون قدریه و جبریه به اشتباه گرفتار ساخت. معتزله بر خلاف جبریه و اهل حدیث قائل به تفویض گشتند و انسان را در کارهای خود فاعل مستقل دانستند.(4) شهرستانی اعتقاد به قدر و به اینکه عبد،

1- [1] . هرچند معتزله به عنوان یکی از گروه های مخالف خلافت امویان مطرح بود. صادق آیینه وند، پژوهش هایی در تاریخ و ادب، تهران، انتشارات اطلاعات، 1373، ص 13. برگرفته از: بحوث فی التاریخ العباسی، ص 67.
2- [2] . مسعودی، مروج الذهب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج 3، صص 244 و 339.
3- [3] . پژوهش هایی در تاریخ و ادب، ص 13.
4- [4] . بحوث فی الملل و النحل، ج 3، ص 301.