- مقدمه مصحح 1
- مقدمه آیت اللَّه شوشتری (ره) 4
- دیباچه کتاب مستطاب 15
- اشاره 15
- [علت پیدایش کتاب 16
- [اعتراض مفضّل بر ابن ابی العوجاء] 17
- مجلس اول: [در بیان شگفتی های آفرینش انسان 19
- اشاره 19
- [مخفی ماندن اسباب و علل هستی برای شکّاکان 20
- [مذمّت پیروان مانی «1»] 21
- [هیأت هستی و شکل گیری اجزاء آن 22
- [بیوگرافی مانی 22
- [روئیدن دندان کودک 23
- [غذای نوزاد] 23
- [روئیدن مو در صورت مردان و حکمت آن 23
- [کیفیت ولادت جنین 23
- [خلقت انسان و تکوّن جنین در رحم 23
- [اختلاف اغذیه آدمی در دوره های مختلف و علت آن 24
- اشاره 25
- [سخن مترجم [توضیح دلالت نظام امور بر وجود صانع 25
- [برنیامدن ریش و راز آن 25
- [اثبات خدا] 25
- [چرا نوزاد هنگام تولد فاقد عقل و قوه تشخیص است؟] 25
- [منفعت گریه اطفال 26
- [پندار واهی 27
- [آفرینش آلات توالد و تناسل 27
- [حکمت در خلقت هر یک از اعضای بدن و فواید آنها] 27
- [فایده و حکمت سرازیر شدن آب دهان اطفال 27
- [چگونگی هضم غذا «1»] 28
- [مرحله آغازین رشد بدن و کیفیت تکوّن آن در رحم 29
- [شرافت انسان بر دیگر حیوانات 30
- [حواس پنج گانه در انسان و اسرار آفرینش آن 30
- [فواید سامعه 31
- [فقدان بینایی و خلل های آن 31
- [راز محروم ماندن بعضی افراد از بینایی و شنوایی 31
- [قدرت تکلّم و عضوهای مربوط به صدا] 32
- [حکمت خلق برخی از اعضاء به صورت فرد یا جفت 32
- [فواید دیگر این اعضا] 33
- [دستگاه فهم و ادراک 33
- [ساختمان دل 33
- [قرارگاه چشم 33
- [خلل هایی که فقدان برخی آلات مذکور پدید می آورد] 33
- [مغز در لوله های استخوان 33
- [لطف اختلاف اوضاع دندان ها] 34
- [حکمت در نموّ مو و ناخن 34
- [وصف قلب 34
- [زوائد خوراکی ها] 34
- [رد بر پیروان مانی 35
- [حکمت تخصیص روئیدن مو به برخی اعضا] 35
- [حکمت در دوام جریان آب دهان 35
- اشاره 36
- [شهوت ها و لطف در خلقت آنها] 36
- اشاره 39
- [سخن مترجم [نقل قول اطبّا در شرح احوال قوای آدمی 39
- [گفتار در قوای نباتی 40
- [مراتب چهارگانه هضم 41
- [خادمان قوه غاذیه 41
- [انقسام مدرکه به قوای ده گانه ظاهریه و باطنیه 43
- [قوای باطن 45
- [قوای ویژه انسان 46
- [مراتب قوه عاقله 47
- [قوا و نیروهای درونی و باطنی 48
- [مراتب قوه عملیه 48
- [فواید فراموشی 49
- [فایده نوشتن 50
- [الهام سخن 50
- [منافع حیا] 50
- [تعلیم علوم 51
- [حکمت مخفی بودن زمان عمر] 53
- [حکمت در آنچه آدمی از داشتن آن ممنوع شده 53
- [اصلاح احوال در گرو کار و تلاش 56
- [خلقت اشیا در جهت رفع نیاز انسان 56
- [منفعت امتزاج رؤیا با حق و باطل 56
- [فایده آلام و بیماری ها] 57
- [اهمیت آب و نان و فراوانی آب 57
- [راز ابتلای انسان به آلام 58
- اشاره 59
- مجلس دوم: [در شگفتی های خلقت حیوانات 59
- [لطف هراس درندگان از انسان 61
- [لطف در خلق سگ و مهربانی او بر صاحبش 61
- [راز عدم احتیاج فرزندان حیوانات به پرستار] 61
- [لطف در بی شعوری درندگان 61
- [پای حیوانات و راه رفتن آنها] 61
- [نعمت فرمانبری حیوانات از انسان 61
- [کیفیت بنای بدن حیوانات 61
- [حکمت در خلقت روی دواب 62
- [منافع دم حیوان 63
- [فیل و اعضای آن 64
- [حقیقت زرّافه 65
- [پوشش حیوانات و حکمت آن 66
- [خلقت بوزینه 66
- [حیوانات هنگام مرگ به اخفای جثه خود می پردازند] 67
- [هوش حیوانات 68
- [کیفیت حیله شیر مگس 69
- [عنکبوت و حیله اش 69
- [حیله دلفین برای شکار] 69
- [خلقت مورچگان و مرغان 69
- [حیله روباه 69
- [کیفیت خلقت پرندگان 70
- [سبب بر آمدن طیور از تخم 70
- [رد بر ملاحده 71
- [ساختمان پرهای طیور] 71
- [مرغان پا دراز و گردن دراز] 71
- [چینه دان مرغان و منافع آن 71
- [رنگ آمیزی پرهای مرغان 71
- [گنجشک و امثال آن 72
- [حقیقت بوم و شب پره 73
- [امتیاز شب پره از طیور] 74
- [حقیقت ملخ و قوت و هجوم آن 75
- [منافع خفّاش 75
- [ابن تمّره و حیله اش در کشتن مار] 75
- [زنبور عسل 75
- [خلقت ماهی و حکمت در بسیاری نسل آن 76
- مجلس سوم: [در شگفتی های طبیعت 77
- اشاره 77
- [رنگ نیلی آسمان 78
- [فواید طلوع و غروب خورشید] 78
- [حکمت فصول چهارگانه سال 79
- [تابش ماه و برخی فواید آن 80
- [کیفیت حرکات ستارگان 81
- [شرح مترجم نسبت به اوضاع ثوابت 82
- [ستارگان پنهان و حکمت اخفای آنها] 82
- [حکمت در ثوابت و سیارات 82
- [منافع بی شمار ستارگان 82
- [تصادف، نه 84
- [توضیح سخن حضرت در «طولانی ترین ایّام»] 84
- [مقدار شب و روز] 84
- [شرح حرکات افلاک توسط مترجم 84
- [طلوع و غروب جدی و فرقدین در بعضی امکنه 85
- [سرما و گرما و منافع آن دو] 86
- [منافع وزش باد و نسیم 87
- [هوا و اصوات 87
- [عناصر اربعه 88
- [طبع زمین و سنگ 89
- [حکمت وسعت هوا] 90
- [منافع نزولات آسمانی 91
- [منفعت ابر و صافی هوا] 91
- [حکمت خلق کوهها] 93
- [معادن و منافع آنها] 93
- [لطف در ریع حبوبات 94
- [فواید نباتات 94
- [علت کمی جواهر] 94
- [حکمت در نموّ بعضی حبوب غلات 95
- [خلقت نباتات و کیفیت وصول غذا به آنها] 95
- [حکمت در برگها و وصف آنها] 95
- [حکمت در هسته میوه ها و گیاه ها] 95
- [حکمت های نهفته در بهار و خزان درخت ها] 96
- [شدت گرما برای رسیدن میوه ها در زمان نیاز] 97
- [میوه های بزرگ از بوته های کوچک و ضعیف 97
- [شگفتی انار] 97
- [درخت خرما و فایده های آن 97
- [ملهم شدن حیوان عدیم العقل به مداوای خود] 98
- [لطف وجود گیاهان دارویی 98
- [منافع اخس اشیا] 99
- [خاتمه مجلس سوم 99
- [آفات و بلاها] 100
- اشاره 100
- مجلس چهارم: [در مصالح وجود ناملایمات و مصایب 100
- [اشکال هایی بر تدبیر آفرینش و پاسخ آن ها] 101
- [مفاسد عدم آفات 101
- [اشکال دیگر] 103
- [اشکال دیگر] 105
- [شبهه دیگر] 105
مقدمه مصحح
[تصویر نسخه خطی [تصویر نسخه خطی سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ سوره فصلت، آیه 52.
امام حق، پیشوای مؤمنان، نور بخش
هدایت طلبان و دلیل رهروان طریق حق و وارث انبیا و مصداق اتم و اکمل عباد الرحمن است. امام، ابر پر باران و ماه تابان و خورشید درخشان هدایت است و راه روشن سعادت.
امام، رهبر سیاسی و فکری جامعه و خلیفه خدا در روی زمین و حاکم و ولیّ امر مؤمنان است. امام، معدن قداست و طهارت و پارسایی و زهد و علم و عبادت است. امام علیه السّلام، مخزن علوم الهی و از راسخان در علم است که همه تشنگان علوم و معارف اسلامی از آبشار خروشان دانشش سیراب می شوند. امامان پاک به دلیل وسعت علمی که داشتند، خاصه آن علمی که منشأ الهی داشته در جامعه اسلامی، مرجعیت علمی داشتند و خلفا، امرا، فرهیختگان در بسیاری از مشکلات فقهی، کلامی و دینی خویش به آنها رجوع می کردند. «1»