- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- درآمد 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- اشاره 51
- آداب قرائت قرآن 51
- 2- استعاذه: 52
- 1- طهارت: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 4- تلاوت: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- خط رایج در حجاز 57
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- قرآن 90
- کتاب 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- تعریف قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سوره‌ها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سوره‌ها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سوره‌ها 104
- سوره‌های عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سوره‌ها 109
- اشاره 110
- سوره‌های مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سوره‌های مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- تأویل 120
- 1- تأویل متشابه 120
- اشاره 120
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- لزوم تفسیر 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- اشاره 130
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- 1- سعید بن جبیر 131
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- تفسیر اجتهادی 140
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- روش معارضه 161
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- وجوه اعجاز قرآن 162
- اشاره 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
اسامی سوره‌ها
اسامی سوره‌ها
هر یک از 114 سوره قرآن مجید نام یا نامهایی دارد که از صدر اسلام رایج بوده و در مصاحف ثبت شده. «1» این نامها- بر طبق رسم عرب در نامگذاری خطبه‌ها و قصاید- متناسب با محتوای سوره یا کلمات چشمگیر در آن یا الفاظ ابتدای سوره می‌باشد و مایه امتیاز و مشخّص شدن سور از یکدیگر می‌شود.
قرآن پژوهان وجه تسمیه سور را ذکر کرده‌اند، ما به نقل چند نمونه بسنده می‌کنیم: «2» سورة البقره: به مناسبت قصه ماده گاو بنی اسرائیل چنین نامی یافته و آن از سرگذشتهای عبرت‌آموز قرآن مجید است که فقط همین یک بار و در این سوره ذکر شده. «3»
سورة النّساء: به سبب آن که در 17 آیه آن احکام بانوان به تفصیل بیان شده است. «4»
یونس: تنها سوره‌ای است که از سرگذشت و حالات حضرت یونس علیه السّلام سخن به میان آمده است.
یوسف: سرگذشت پرحادثه و عبرت‌انگیز آن حضرت در این سوره یک‌جا ذکر شده است و 25 بار هم نامش تکرار شده.
نحل: تنها سوره‌ای است که در آن از زنبور عسل- این حشره مفید با زندگی شگفت‌آور- سخن به میان آمده است. و همانند آن است سوره‌های نمل و عنکبوت، که تنها سوره‌هایی است که از این حشرات شگفت‌آور یاد شده است و خصوصیّتی از آنها مطرح شده.
__________________________________________________
(1) معرفت و بیشتر قرآن‌پژوهان اسامی سور را همچون تعداد آیات هر سوره توقیفی می‌دانند که با صلاحدید شخص پیامبر نامگذاری آنها انجام گرفته. تاریخ قرآن، 77. ضمنا یادآور می‌شود، هر سوره به ترتیبی که در مصحف آمده شماره‌ای دارد (از 1 تا 114) و خاورشناسان بیشتر از شماره برای تعیین سور استفاده می‌کنند.
(2) وجه تسمیه (سبب نامگذاری) سورة الفاتحة قبلا ذکر شد و این که به چند نام خوانده شده.
(3) رشید الدین میبدی در تأویل عرفانی و توجیهات شاعرانه از آن قطعه‌ای استادانه نوشته. برای ملاحظه آن ر ک: کشف الأسرار و عدّة الأبرار، 1/ 229- 230، و با توضیح دشواریهای لفظی آن در: لطایفی از قرآن کریم، به کوشش محمّد مهدی رکنی، «صفات مردان وارسته»، 316- 319.
(4) مأخذ نویسنده در شرح این نامگذاریها کتاب تاریخ قرآن، تألیف آیة اللّه معرفت است 77- 78 که گزیده‌ای از آنها در متن نقل می‌شود.