- درآمد 1
- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- اشاره 51
- آداب قرائت قرآن 51
- 1- طهارت: 52
- 2- استعاذه: 52
- 4- تلاوت: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- خط رایج در حجاز 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- قرآن 90
- کتاب 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- تعریف قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سوره‌ها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سوره‌ها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سوره‌ها 104
- سورههای عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سوره‌ها 109
- اشاره 110
- سورههای مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سورههای مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- تأویل 120
- 1- تأویل متشابه 120
- اشاره 120
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- لزوم تفسیر 126
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- اشاره 130
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر اجتهادی 140
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- روش معارضه 161
- اشاره 162
- وجوه اعجاز قرآن 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
احزاب
احزاب
: تنها سوره‌ای است که در آن به واقعه احزاب اشاره شده است، یعنی جنگ خندق که گروههای مشرک مکّه و یهود به راه انداختند.
وجوهی که در نامگذاری سوره‌ها ذکر شد البتّه وجه انحصاری نیست، که در نامگذاری کمترین مناسبت کافی است، بدین جهت بعضی سوره‌ها دارای چند نام می‌باشد، یعنی به مناسبتی دیگر نام دیگری یافته. «1»
تأمّلی در اسامی سوره‌ها
تأمّلی در اسامی سوره‌ها
از آنچه راجع به نامگذاری سوره‌ها گفتیم معلوم شد این اسامی که مانند عنوان هر فصل از کتاب یا قصیده و مقاله‌ای می‌باشد از اهمّیت و بار معنایی بیشتری برخوردار است که مورد عنایت واقع شده و عنوان سوره گشته. اینک برآنیم نگاهی کلّی به مجموع اسامی سور بیفکنیم و در آنها تأمّل کنیم و آنچه به نظر می‌رسد به صورت دریافتی ذوقی نه مستند عرضه کنیم، «2» پس به دسته‌بندی کلّی نامها می‌پردازیم:
1- نام شماری از سوره‌ها از حروف مقطّعه‌ای است که در آغاز آنها آمده: طه (20)، یس (36)، ص (38)، ق (50) و توجّه بیشتر خواننده را به اهمّیت این حروف رمزی معطوف می‌گرداند. چنان که در چند سوره نخستین کلمه آن مورد عنایت قرار گرفته و نام سوره شده مانند: الصّافات «3» (37)، الذّاریات «4» (51)، المرسلت «5» (77)،
__________________________________________________
(1) برای ملاحظه سوره‌هایی که چند نام دارد و نامهای دیگر آنها به مأخذ پیش گفته صفحه 79 مراجعه شود، و تفصیل آن در الاتقان نوع هفدهم آمده.
(2) آموختن و به خاطر سپردن اصل این بحث با اندک نمونه- از اسامی سور- و نتیجه پایانی برای دانشجویان کافی است. بنای نویسنده نیز برآوردن همه اسامی سوره‌ها نبوده است و نامهایی مناسب گزینش شده است.
(3) الصّافّات: صف‌زدگان، صف کشیدگان (قرآن کریم، ترجمه خرّمشاهی، ذیل آیه). فرشتگان صف زده [در آسمان] برای عبادت، یا نفوس صف اندر صف در نماز (شبّر، سیّد عبد اللّه، تفسیر القرآن الکریم، 421، معروف به تفسیر شبّر)، ترجمه از نویسنده است.
(4) الذّاریات: بادهای پراکنده‌گر (ترجمه خرّمشاهی از آیه و توضیح ذیل صفحه).
(5) المرسلات: مراد از آن بادها یا فرشتگان یا پیامبران است. (همان مأخذ). توضیح این که در هر سه مورد اخیر واو قسم قبل از کلمات آمده و پروردگار به فرشتگان یا بادها (که از عوامل طبیعی مهمّی است که آنها را مجری گرده‌افشانی، به حرکت درآوردن ابرها و کشتیها گردانده) سوگند خورده و این نیز نشانی بر اهمّیت آنهاست.