آشنایی با علوم قرآنی صفحه 110

موضوعی را به شیوه‌ای خاصّ مطرح می‌کند. و پرده‌ای بدیع از معانی آسمانی در پیش چشم خواننده می‌گستراند. لازمه این گونه‌گونی استقلال هر سوره از دیگر سوره‌هاست.

4- تقسیم کتاب خدا به سوره‌های بلند و کوتاه متضمّن این واقعیّت است که هر سوره، حتّی در کمترین حدّ آیات- که سه عدد است- معجزه و آیتی از آیات الهی بر صحّت نبوّت و دعوت حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و اله است، و با وجود تفاوتهایی که در سبک بیان و پیام بین سور مکّی و مدنی است، باز همه معجزه است و سخنی است که بشر مانند آن را- در لفظ و معنی- نمی‌تواند بیاورد. «1»

سوره‌های مکّی و مدنی‌

اشاره

سوره‌های مکّی و مدنی

می‌دانیم آغاز وحی بر پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله در مکّه مکرّمه بود و تا سیزده سال که حضرت در آن شهر بودند به مناسبتهای گوناگون- که شأن نزول گفته می‌شود- آیات و سوره‌هایی نازل می‌شد. این آیات و سوره‌ها را به مناسبت نزول در مکّه یا اطرافش مکّی نامند و آنچه بعد از هجرت در مدینه نازل شده مدنی گویند. در این تقسیم‌بندی محل نزول وحی ملاک نامگذاری است؛ امّا بعضی زمان نزول را میزان شمرده‌اند، و آنچه پیش از هجرت «2» نازل شده مکّی و آنچه بعد از آن نازل شده- هر چند در بیرون از مدینه بوده- مدنی دانسته‌اند، مانند آیه 3 سوره مائده «3» که در حجة الوداع در عرفه نازل شد. بالاخره گروهی با توجّه به مضمون سوره و مخاطب آیه سوره‌ها را به مکّی و مدنی تقسیم کرده‌اند.

در هر صورت برای پژوهشگر تاریخ قرآن اطّلاع از محل نزول آیات- که تا حدّی زمان نزول را هم مشخّص می‌کند- لازم است، زیرا وقوع رویدادها و تاریخ تشریع احکام

__________________________________________________
(1) با استفاده از: موجز علوم القرآن، 177- 178.
(2) هجرت پیامبر اکرم جمعه اول محرّم سال 14 بعثت، برابر 16 ژوئیه 622 م. می‌باشد که مبدأ سال هجری است. دوشنبه اول ربیع الأول سال یکم هجری برابر 13 سپتامبر 622 م. زمان خروج رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله از مکّه برای هجرت به مدینه بوده (رامیار، تاریخ قرآن، جدول تاریخی گاه شمار سیره رسول خدا و حوادث مهمّ جهان، 705).
(3) .. الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً ... مائده/ 3.