آشنایی با علوم قرآنی صفحه 111

را روشن می‌کند و فقیهان را در استنباط احکام عبادی و حقوقی، و متکلّمان را در مباحث کلامی یاری می‌رساند و همچنین روشنگر راه مفسّران برای تفسیر سخن خدا می‌باشد.

تفاوتهای کلّی سوره‌های مکّی و مدنی‌

تفاوتهای کلّی سوره‌های مکّی و مدنی

به حکم بلاغت که سخن‌گویی به مقتضای حال و مقام است، میان سوره‌های مکّی و مدنی تفاوتهای ظاهری و معنایی وجود دارد، زیرا در مکّه غالبا اعراب مشرک معاند و اشراف قبایل مخاطب بودند، و در مدینه منافقان و یهودیان، که طبعا دو گونه خطاب و عتاب را می‌طلبد. پس از این مقدمه فرقهای کلّی- امّا نه قطعی- سوره‌های مکّی و مدنی را ذکر می‌کنیم:

1- کوتاهی آیات و سوره‌ها بیشتر نشان مکّی بودن آنهاست و برعکس بلندی آیات علاوه بر بلندی سوره، مدنی بودن آن را می‌رساند.

2- لحن تند و شدید سوره بیشتر با اهل مکّه است، و زبان نرم و ملایم با اهل مدینه که مخاطب بیشتر مؤمنانند.

3- بحث درباره اصول اعتقادی اسلام و اثبات توحید و معاد و آسمانی بودن قرآن و برخورد تند با شرک و عادات جاهلی از ویژگیهای سور مکّی است، و تفصیل احکام و بیان شریعت اسلام و احتجاج با اهل کتاب و مبارزه با منافقان از خصایص سور مدنی است.

4- در سوره‌های مکّی خطابها بیشتر به صورت یا أَیُّهَا النَّاسُ است، و در سوره‌های مدنی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا.

در پایان یادآور می‌شویم ملاک تشخیص مکّی و مدنی بودن، یا خبر و نقل است- یعنی سماع- یا شواهد ظاهری و محتوایی که کلّیّات آن ذکر شد و نمونه‌های استثنایی نیز دارد. «1»

بحث در مکّی یا مدنی بودن سوره- و گاه آیه- در تفسیرهای قرآن آمده است و در ابتدای هر سوره هم پس از ذکر نام آن به مکّی یا مدنی بودنش تصریح شده است، بنابراین شماره سوره‌های مکّی 86 و مدنی 28 است.