آشنایی با علوم قرآنی صفحه 113

است نه اقوال، یعنی چنین نیست که پیامبر امین اسلام صلّی اللّه علیه و اله سخنی بگوید یا وعده‌ای بدهد و بعد آن را تغییر دهد. بنابراین نسخ از قبیل تناقض در گفتار نیست، بلکه با تغییر مصلحت- که خدا بدان آگاه است- حکم شرعی که در کتاب خدا یا سنّت آمده- بر طبق حکم و صوابدید جدید- تغییر می‌یابد. مانند آیه 65 سوره انفال که بر طبق آن می‌باید هر یک از مجاهدان اسلام با ده تن مقاومت و مبارزه کند، در آیه بعد تخفیف فرمود که هر کس با دو کس رویاروی شود که معلوم شد در شما ضعف است «1»، یا تبدیل وجوب نماز شب به استحباب که حکم آن در اوایل سوره مزّمّل و نسخ آن در آخرین آیه همان سوره آمده است. چنان که از دو آیه مذکور برمی‌آید یکی از حکمتهای نسخ آسان‌گیری بر امّت اسلام است، و گاه آزمونی برای نشان دادن حدّ پذیرش بنده نسبت به احکام الهی است که به وسیله پیامبر ابلاغ می‌شود. «2»

__________________________________________________
(1) روض الجنان، 2/ 101.
(2) مانند موضوع «تحویل قبله» از بیت المقدس به مکه، که حکم آن در سوره بقره آیات 142 تا 144 آمده، و سببش چنین بیان شده: «... و قبله‌ای را که بر آن بودی برنگرداندیم مگر از آن روی که کسی را که پیروی از پیامبر می‌کند از کسی که از عقیده‌اش بازمی‌گردد بازشناسانیم.» ر ک: قرآن کریم، ص 22، متن و توضیحات ذیل صفحه.