آشنایی با علوم قرآنی صفحه 116

معنی آنها اراده شده. متشابه از جهت معنایی که به واسطه ایجاز آیه یا جابجایی ارکان جمله پیش می‌آید. متشابه در آیاتی که اوصاف پروردگار متعال یا قیامت را می‌کند، یعنی اموری که تصور واقعی آنها برای ما ممکن نیست (چون همانند محسوسات ما نمی‌باشد). «1»

فایده آیات متشابه‌

اشاره

فایده آیات متشابه

پس از روشن شدن معنی اصطلاحی محکم و متشابه، این پرسش به ذهن می‌آید که فایده آمدن متشابهات در کلام اللّه چیست؟

در کتب تفسیر به این بحث پرداخته و پاسخهایی داده‌اند که گزیده‌ای از آنها نقل می‌شود:

1- نارسایی تعبیرات و الفاظ:

1- نارسایی تعبیرات و الفاظ:

کلمات و جملاتی که ما در زندگانی روزانه خود به کار می‌بریم برای بیان نیازمندیهای مادی و امور این جهانی ماست، امّا از موضوعات اصلی قرآن کریم معرّفی صفات جلال و جمال آفریدگار سبحان است، یعنی واقعیّتی کاملا مجرد و غیر مادی و دور از حواس ظاهری. چون الفاظ و عبارات در توضیح آن حقایق نارسا و قاصر است، خداوند از راه تمثیل، تشبیه، استعاره، کنایه و انواع مجاز که- در ادب عرب سابقه داشته و لازمه سخن بلیغ است- به بیان مطلب پرداخته است مانند این آیات: یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ. «دست خدا بالای دستهای آنان است»، الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی «2» «خدای رحمان بر عرش استیلا یافته است». که ظاهرا جسم بودن خدای سبحان را می‌رساند، اما با در نظر گرفتن آیه: لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‌ءٌ «چیزی مانند او نیست» و دلالت عقل و جمع معنی‌ای که از همه آنها در نظر می‌آید، معلوم می‌شود مقصود دست جسمانی یا قرار گرفتن همانند استقرار انسان بر چیزی نمی‌باشد، بلکه «منظور از عرش خدا مجموعه جهان هستی است که تخت حکومت او محسوب می‌شود. بنابراین «استوای بر عرش» کنایه از تسلط پروردگار و احاطه کامل او نسبت به جهان هستی و نفوذ امر و فرمان و تدبیرش در سراسر عالم

__________________________________________________
(1) المفردات: شبه، با تلخیص، مثالهایش ذیل عنوان بعدی آمده.
(2) طه/ 5.