آشنایی با علوم قرآنی صفحه 121

2- تأویل به معنی تعبیر خواب‌

2- تأویل به معنی تعبیر خواب

این مفهوم در سوره یوسف چند بار به کار رفته است مانند این آیه: قالُوا أَضْغاثُ أَحْلامٍ وَ ما نَحْنُ بِتَأْوِیلِ الْأَحْلامِ بِعالِمِینَ «1» «گفتند: خوابهایی است پریشان و ما به تعبیر خوابهای آشفته دانا نیستیم».

3- مآل و سرانجام کار

3- مآل و سرانجام کار

در باب آن این آیه آمده: وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا «2» «و با ترازوی درست بسنجید که این بهتر و خوش‌فرجام‌تر است؛ یعنی عاقبتش بهتر است». «3»

ضرورت تأویل- تأویل ناروا

ضرورت تأویل- تأویل ناروا

از تعریفی که درباره آیات متشابه شد روشن می‌شود که فهم معنی صحیح آنها که مراد خدای تعالی است جز با تأویل صحیح- یعنی استفاده از محکمات- صورت نمی‌گیرد، زیرا معنی ظاهری مخالف عقل و اصول اعتقادی است. پس تأویل چنین آیاتی بایسته و ضروری است نه دلخواه. مثلا در آیه: وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ «4» «و یهود گفتند دست خدا بسته است» معلوم است که مقصودشان از «ید» عضو شناخته شده انسان نیست، بلکه کنایه از برکنار انگاشتن خداوند از آفرینش تازه و انفاق و تصرّف در موجودات است و در پاسخی که در همان آیه آمده: بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشاءُ «بلکه هر دو دست او گشاده است، هرگونه بخواهد می‌بخشد». نیز بیان مجازی و کنایی به کار رفته، یعنی از باب مشاکله (مشابهت در تعبیر)، قدرت بر آفرینش و انفاق و اختیار آفریدگار به «بسط ید» تعبیر شده، که یقینا نمی‌توان و نباید آن را به معنی حقیقی ظاهری‌اش که باز بودن دست یا دو دست است معنی کرد و هیچ کدام از مفسران هم چنین تفسیری نکرده‌اند. این‌گونه تأویلها پسندیده و بلکه الزامی است، امّا متأسفانه تأویل همیشه بدین‌گونه و در این حد نیست، بلکه «در طول تاریخ اسلام ارباب ملل و

__________________________________________________
(1) یوسف/ 44.
(2) اسراء/ 35.
(3) برگزیده و خلاصه از: آیة اللّه معرفت، التفسیر و المفسّرون، 1/ 20- 21.
(4) مائده/ 64.