آشنایی با علوم قرآنی صفحه 123

«وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» است به معنی «و تمام دانشان که در علم پای استوار دارند». «1»

اما توضیح درباره قرائت آیه است که بعضی پس از خواندن: وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وقف می‌کنند و آیه مذکور را مستأنفه (تازه شروع شده) می‌شمرند، در نتیجه علم به تأویل را مخصوص خدای متعال می‌دانند؛ امّا مفسّران بزرگی چون طبرسی و ابو الفتوح هر چند آن قول را نقل کرده‌اند اما با استدلالی پذیرفتنی ترجیح می‌دهند جمله بعد یعنی «وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» به وسیله «واو» بر «اللّه» عطف شده باشد، در نتیجه معنی آیه این است که: تأویل متشابه را کسی نمی‌داند مگر «اللّه» و ثابت قدمان در علم. «2» ابو علی طبرسی در این باره حدیثی از امام باقر علیه السّلام نقل می‌کند که فرمودند: پیامبر خدا برترین راسخان در علم بود و همه آنچه خدا بر او نازل کرده می‌دانست از تأویل و تنزیل قرآن؛ و پذیرفتنی نیست که [معتقد شویم] خدای تعالی چیزی بر او بفرستد که تأویلش را بدو نیاموخته باشد. بنابراین رسول خدا و اوصیای پس از وی همه آنها را می‌دانند. سپس می‌نویسد: «آنچه این نظر را تأیید می‌کند اجماع صحابه و تابعین است بر این که تفسیر تمام آیات قرآن را می‌دانند و دیده نشده که بر جزئی از قرآن توقف کنند و آن را تفسیر نکنند به جهت این که متشابه است و جز خدا آن را نمی‌داند؛ و ابن عباس راجع به این آیه می‌گفت: من از راسخین در علم هستم.» «3»

علاوه بر این استدلال نقلی خردپسند، ابو الفتوح دلیلی عقلی می‌آورد و می‌نویسد:

«نشاید در حکمت که [خدا] با رسول- علیه السّلام- خطابی کند که او نداند، و رسول از قبل او با ما خطاب کند و نه او داند که چه می‌گزارد و نه ما دانیم که چه می‌شنویم! پس رسول علیه السّلام باید که داند، و باید که عالمان ربّانی از اهل البیت و صحابه او دانند». «4»

نتیجه بحث این که در تلاوت آیه هفتم سوره آل عمران باید «وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» را عطف بر «اللّه» بدانیم و باور کنیم که تفسیر محکمات و تأویل متشابهات را خداوند متعال و تمام دانشان که در علم ثابت قدمند می‌دانند، و آنان پیامبر اکرم و عالمان ربّانی که

__________________________________________________
(1) ترجمه از میبدی است با اندک تصرف. ر ک: کشف الاسرار، 2/ 16.
(2) ر ک: روض الجنان، 4/ 181.
(3) ر ک: مجمع البیان، 2/ 701.
(4) ر ک: روض الجنان 4/ 183. در پی آنچه نقل شد دو استدلال دیگر نیز می‌آورد که به رعایت اختصار نقل نمی‌شود.