آشنایی با علوم قرآنی صفحه 129

بدین‌گونه که آیه محتمل چندین معنی باشد و او به احتمالی که غرضش را تأمین و تأیید کند میل نماید، که در این حال رأی و عقیده‌اش او را به این تفسیر واداشته نه حقیقت یابی. «1» برای برکنار ماندن از این ورطه خطرناک مفسّر باید ذهن خود را از پیشداوری و رنگ‌آمیزیهای عقیدتی پاک کند، تا دلش شایسته ره‌یابی به بارگاه قدس قرآن شود.

سیر تفسیر و تطوّر آن‌

سیر تفسیر و تطوّر آن

تفسیر قرآن مانند دیگر دانشهای اسلامی در حرکت از سرمنزل وحی تا امروز به پیشرفت و سیر کمالی خود ادامه داده و به صورت دانشی روشمند و گسترده درآمده.

نخستین کسی که به شرح آیات مجمل و توضیح مبهم آنها پرداخت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله بود، که خداوند می‌فرماید: وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ «2» «و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم، تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی و امید که آنان بیندیشند». آری رسول خدا اوّلین مرجع برای فهم آیات و حلّ مشکلاتش بود.

پس از آن حضرت تنی چند از اصحاب که از حضورش بیشتر بهره برده بودند به تفسیر نامبردار شدند، که رشید الدّین میبدی مفسّر بزرگ سده ششم در پایان تفسیرش از آنان چنین یاد می‌کند:

«بدان که اصحاب رسول صلّی اللّه علیه و اله ایشان که در تفسیر قرآن سخن گفته‌اند معروف چهار کس‌اند: علی بن ابی طالب علیه السّلام و ابن عبّاس و ابن مسعود و ابیّ بن کعب. و علی در علم تفسیر از همه فائق و فاضل‌تر بود، پس ابن عبّاس، قال ابن عباس: علیّ علم علما علّمه رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله و رسول اللّه علّمه اللّه عزّ و جلّ. فعلم النبیّ من علم اللّه و علم علیّ من علم النّبی صلّی اللّه علیه و اله، و علمی من علم علیّ علیه السّلام و ما علمی و علم اصحاب محمّد صلّی اللّه علیه و اله فی علم علیّ الّا کقطرة فی بحر». «3»

__________________________________________________
(1) ر ک: التفسیر و المفسّرون 1/ 65.
(2) نحل/ 44.
(3) کشف الأسرار و عدّة الأبرار، 10/ 686. ترجمه سخن ابن عباس: «علی دانشی داشت که رسول خدا به او آموخته بود، و به حضرت رسول، خدای عزّ و جلّ تعلیم داده بود. بنابراین علم پیامبر از علم خداست و علم علی از علم پیامبر و دانش من از دانش علی [مایه‌ور] است. دانش من و دیگر اصحاب در جنب دانش علی-