آشنایی با علوم قرآنی صفحه 132

نقل است که از تفسیر آیه آیه قرآن می‌پرسید و پاسخ ابن عبّاس را بر الواحی که داشت می‌نوشت. از او تفسیری در دست است که چاپ شده. در تفسیر به آزاد رأیی و اجتهاد- در برابر اعتماد به روایت تنها- معتقد بود، چنان که در تفسیر آیه (65 بقره) فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئِینَ «پس ایشان [یهودیان نافرمان] را گفتیم: بوزینگانی باشید طرد شده»، می‌گوید:

این مثلی است که خدا زده است، همان طور که فرموده: کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً «همچون مثل چهارپایی است که کتابهایی را بر پشت می‌کشد» و مقصود این است که دلهایشان مسخ و دیگرگون شد، مانند قلوب بوزینه‌ها که موعظه نمی‌پذیرد و از آنچه نهی شده باز نمی‌ایستد. «1»

4- عکرمه مولا ابن عبّاس‌

4- عکرمه مولا ابن عبّاس

اصلش از بربر- که شهری است در سودان- می‌باشد. به صورت غلام (- مولی) به ابن عبّاس داده شد، و او در تعلیم و تربیت این برده با استعداد کوشید به حدّی که فقیه و مفسّری گرانقدر و آزاده شد، و جزء فقهای مکه گشت و از شهری به شهر دیگر می‌رفت و به نشر قرآن و سنّت می‌پرداخت. در تفسیر همچون استادش ابن عبّاس آزاد رأی بود و به آرای عمومی اعتنایی نداشت.

مثلا استنباطش از آیه وضو (مائده/ 6) این بود که پاها را باید مسح کرد و همچنین عمل می‌کرد. وفاتش در سال 105 ه. ق اتفاق افتاد. «2»

5- ابو سعید حسن بصری‌

5- ابو سعید حسن بصری

به سال 22 ه. ق. در مدینه زاده شد و سال 110 ه. ق در بصره فوت کرد. مردی تنومند و خوبرو و خوش‌بیان و فقیهی پارسا و ثقه بود. مواعظی بلیغ در نکوهش دنیا و دعوت به زهد از او نقل شده که بیشتر آنها را از سخنان امیر مؤمنان علی علیه السّلام اخذ کرده،

__________________________________________________
(1) همان، 1/ 335- 338. گفتنی است که ابو الفتوح رازی قول مجاهد را آورده، به صورتی که تلقی به قبول کرده، چنان که فخر رازی نیز این تأویل را بعید نمی‌داند. معرفت نیز با استشهاد به آیه 60 سوره مائده آن تأویل را روا می‌داند، زیرا ممکن است شدّت عقوبت و آثار اعمال زشت انسان، او را به درجه‌ای از پستی و خواری برساند که صفات و خصوصیّات بوزینه یا خوک را پیدا کند. ر ک: التفسیر و المفسرون، 1/ 338.
(2) جامع البیان، 6/ 83؛ مجمع البیان، 3/ 165؛ به نقل از: التفسیر و المفسرون، 1/ 359.