آشنایی با علوم قرآنی صفحه 139

بیشتر بودند و فایده هر کس بدو عام‌تر بود». «1»

ابو الفتوح بعد از آن مقدمه، چند فصل ترتیب داده و در آنها از اقسام معانی قرآن- چون محکم و متشابه و مجمل- و راه تفسیر آنها و نامهای قرآن و معنی سورت و آیت و تفسیر و تأویل و استعاذه سخن می‌گوید و سپس به تفسیر سوره «فاتحة الکتاب» می‌پردازد. «2»

روش مؤلّف روض الجنان در تفسیرش چنان است که خود در ابتدا تصریح می‌کند:

«تفسیر قرآن نشاید کرد ... الّا به اخبار و آثار از رسول علیه السلام و از ائمه حق، چه قول ایشان نیز مسند «3» باشد به رسول خدا- علیه و علی آله السلام- و به رأی خود تفسیر نشاید کردن ...». «4» بنابراین روض الجنان تفسیری است متکی به احادیث معصومین و آراء صحابه و تابعین، امّا در مقام مقایسه با کشف الأسرار یا جامع البیان می‌بینیم مانند آن دو مفسّر بزرگ به نقل روایات صحیح و سقیم یا اسرائیلیّات- جز به ندرت- نمی‌پردازد، بلکه به اجتهاد و اظهار نظر، اهمّیت خاص می‌دهد، از این لحاظ باید آن را تفسیر اجتهادی نامید، از دیگر سو جامع همه بحثهای لازم تفسیری است از: معنی دقیق لغات، بحثهای صرفی یا نحوی برای حلّ دشواریهایی که به نظر می‌رسد با استشهاد نسبتا فراوان به اشعار «5» عربی، شأن نزول آیات و شرح قصص و احکام و پندآموزیهای مناسب.

امّا بر روی هم به بحثهای کلامی و فقهی عنایت بیشتر دارد. از روش پسندیده او در تفسیر نویسی، دیگر مفسران- مانند امام فخر رازی (متوفّی 606 ه. ق)- پیروی کرده‌اند. «6»

__________________________________________________
(1) همان، 1- 2.
(2) ر ک: همان، 29- 90.
(3) مسند: (در اصطلاح علم الحدیث) حدیثی است که سلسله سند آن در جمیع مراتب تا به معصوم مذکور باشد و متّصل؛ که قهرا حدیث مرسل ... را شامل نیست. (علم الحدیث، 153)، اسناد داده شده.
(4) روض الجنان 1/ 5.
(5) کافی است یادآور شویم فهرست اشعار عربی که در پایان جلد اوّل آمده 17 صفحه می‌باشد.
(6) ر ک: التفسیر و المفسّرون، 2/ 391- 392.