آشنایی با علوم قرآنی صفحه 14

درهای آسمان را به رویش گشود و به فرشتگان اجازه داد که بر او فرود آیند و او بدانان می‌نگریست [چون دیده نهان‌بین یافته بود]، و رحمت الهی سراپایش را فرا گرفت» «1» که او پیامبر رحمت بود و مظهر رحمت نامحدود آفریدگار. «2» بنابر آنچه محدّثان و سیره نویسان تصریح کرده‌اند: آغاز پیامبری رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله رؤیای صادقه (خواب راستین) بود که همچون سپیده‌دم بامداد می‌آمد، یعنی روشن و بی‌تردید. این حال خاص را رؤیای صادقه نامیده‌اند «3» برای جدا کردن آن از خوابهای معمولی.

آغاز وحی‌

آغاز وحی

در یکی از همین گوشه‌گیریها و تأمّلات روحانی بود که بدون انتظار قبلی «4» در شبی از شبهای ماه مبارک رمضان که پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و اله در غار حرا به سر می‌بردند، جبرئیل امین فرود آمد و از حضرت خواست نوشته‌ای را که بردیبایی بود بخوانند. پاسخ دادند که من نمی‌توانم بخوانم. جبریل باز گفت: بخوان، و همان پاسخ را شنید. برای بار سوم که حضرت را وادار به خواندن کرد، پرسیدند چه بخوانم؟ پیک الهی گفت:

اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ* الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ «5» «بخوان به نام پروردگارت که آفرید. انسان را از علق «6» آفرید. بخوان، و پروردگار تو کریمترین [کریمان] است. همان کس که به وسیله قلم آموخت. آنچه را که انسان

__________________________________________________
(1) ترجمه چند سطر از حدیث مفصلی است که در تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام از امام علی بن محمّد الهادی علیه السّلام نقل شده است. ر ک: مجلسی، محمّد باقر، بحار الأنوار، 18/ 206.
(2) آیات متعددّی نماد و نمونه رحمت بودن پیامبر بزرگوار اسلام را می‌رساند، چنان که تاریخ و سیره حضرت نیز حکایتی از عظمت و کثرت رحمت (بخشودن و بخشایش) حضرت است و اینک یک آیه: وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ:: «و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم» انبیاء/ 107.
(3) ر ک: بحار الانوار، 18/ 227، حدیث 71؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، چاپ دوم، 45- 46.
(4) در سوره قصص، آیه 86 خداوند خطاب به پیامبرش می‌فرماید: وَ ما کُنْتَ تَرْجُوا أَنْ یُلْقی إِلَیْکَ الْکِتابُ إِلَّا رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ: «و تو امیدوار نبودی که بر تو کتاب القا شود، بلکه این رحمتی از پروردگار تو بود.»
(5) علق/ 1- 5. بنا به نظر اکثر قرآن پژوهان این پنج آیه نخستین آیاتی است که بر پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله نازل شده.
(6) فولادوند، که ترجمه آیات از ایشان است، ذیل صفحه 597 ترجمه نوشته‌اند: «علق را ما «آویزک» ترجمه کرده‌ایم.» در بحث از اسامی سوره‌ها راجع به اهمّیت انتخاب «علق» توضیح خواهیم داد.