- درآمد 1
- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- آداب قرائت قرآن 51
- اشاره 51
- 2- استعاذه: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 1- طهارت: 52
- 4- تلاوت: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- خط رایج در حجاز 57
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- کتاب 90
- قرآن 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- تعریف قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سورهها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سورهها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سورهها 104
- سورههای عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سورهها 109
- اشاره 110
- سورههای مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سورههای مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- 1- تأویل متشابه 120
- تأویل 120
- اشاره 120
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- لزوم تفسیر 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- اشاره 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر اجتهادی 140
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- روش معارضه 161
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- وجوه اعجاز قرآن 162
- اشاره 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
نورانی قرآن و استفاده عملی از فروغ آن اتخاذ کرد که پیروان متعددی یافت و مورد استقبال قرار گرفت.
تفسیر استاد عبده که به صورت شفاهی در الازهر القاء میشد توسط شاگرد و مریدش رشید رضا (م. 1354 ه. ق) تحریر یافته و در مجله المنار منتشر گشته است. این تفسیر با آن که کامل نیست 12 جلد شده است. «1»
2- المیزان فی تفسیر القرآن
2- المیزان فی تفسیر القرآن
هرگاه در میان تفسیرهای بازمانده از سده چهارم تا چهاردهم هجری که با دیدگاهها و روشهای گوناگون تفسیری پدید آمده اثری را بجوییم که در توضیح و بیان مراد خداوند از آیات- و نه بحثهای ادبی یا بلاغی و فقهی- در بالاترین سطح علمی- دینی باشد، بیتردید المیزان فی تفسیر القرآن را خواهیم یافت که نوشته حکیم الهی علّامه سیّد محمّد حسین طباطبایی (1321- 1402 ه. ق) است و در 20 مجلد به عربی «2» و 20 مجلد در ترجمه فارسی «3» چاپ شده است.
پدید آورنده این اثر گرانقدر در مقدّمه جلد اوّل به سیر تفسیر نویسی تا سده چهاردهم اشاره میکند و محققانه به نقد روشهای تفسیری محدّثان، متکلّمان، فیلسوفان، صوفیان میپردازد و به فلاسفه مادی و حسگرای امروز میرسد که منکر امور غیر مادی- چون روح یا عرش و کرسی- میباشند و معتقدند که باید این امور را
__________________________________________________
(1) توضیح این که از اوّل قرآن تا آیه 126 سوره نساء تقریر و بیان استاد است و تحریر رشید رضا صاحب مجله المنار، و پس از فوت استاد بعد از آن تا سوره یوسف به همان روش انشاء و نوشته رشید رضاست.
ر ک: التفسیر و المفسّرون، 454- 456. از دیگر تفسیرهایی که روش عبده در آنها پیروی شده تفسیر مراغی (از شیخ احمد مصطفی المراغی)، و فی ظلال القرآن، تألیف مبارز دانشمند مصری سیّد قطب است که به فرمان حکومت آن زمان به شهادت رسید (سال 1386 ه. ق).
(2) با این مشخّصات: العلّامه السیّد محمّد حسین الطباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، الطبعة الثالثة، 1393 ه. ق/ 1973 م.، منشورات مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
(3) با این مشخّصات: سیّد محمّد حسین طباطبایی (علّامه فقید)، ترجمه تفسیر المیزان، سیّد محمّد باقر همدانی، با مقدمه آیة اللّه جوادی آملی در «سیره تفسیری استاد علّامه طباطبایی»، 20 جلد، دفتر انتشارات اسلامی، تابستان 1375.