آشنایی با علوم قرآنی صفحه 157

امّا امتیاز این معجزه بر دیگر معجزات وحدت و هماهنگی آن با پیام پیامبر خاتم است، بدین معنی که اعجاز پیامبران پیشین موجب گرایش و گروش عده‌ای می‌شد و سپس پیام و تعلیمات الهی به آنها ابلاغ می‌گردید؛ امّا قرآن مجید چون از مقوله سخن است، ضمن آن که صبغه الهی‌اش نمایان است و برهان نبوت می‌باشد، متن پیام پیامبر اسلام را نیز در خود دارد و همواره گویا و رسا به جهانیان ابلاغ می‌کند؛ و هم از این جهت است که گوییم قرآن معجزه‌ای معنوی و روحانی است که بیشتر بر خرد و دل اثر می‌گذارد تا چشم ظاهربین، و اثر هدایتش با تفکر و تأمل در آیات به دست می‌آید نه نگرش سطحی و قرآن خود ما را به تدبّر و ژرف‌اندیشی در آیاتش فرامی‌خواند.

آیه، بیّنه‌

آیه، بیّنه

در قرآن کریم لفظ «معجزه» به معنی اصطلاحی به کار نرفته «1» و به جای آن «آیة/ آیه» آمده که متضمّن معنی باریکی است؛ زیرا معنی آیه «علامت و نشان آشکار» است که به چیز دیگری رهنمون می‌شود، مانند علامتهایی که برای راهنمایی در کنار جاده‌ها نصب می‌شود. «2» راغب اصفهانی شرح بیشتری داده می‌نویسد: «آیه» نشان ظاهر و نمایان است که راهبر به امری پنهان می‌باشد، و در محسوسات و معقولات هر دو وجود دارد: در محسوسات مانند علامتهای راهنمای کنار جاده‌ها (که راه را از بیراهه مشخص می‌کند)، و در معقولات مانند مشاهده مصنوع که وجود صانعش را نشان می‌دهد. «3»

در قرآن آیه هم به علامتهای آفاقی و انفسی گفته شده «4» و هم به «جمله قرآنی» که ما

__________________________________________________
(1) البتّه مشتقات و کلمات هم‌خانواده «عجز» مکرر به کار رفته به صورتهای: معاجزین، معجز، معجزی، معجزین. ر ک: المعجم الإحصائی.
(2) لسان العرب 1/ 281.
(3) المفردات فی غریب القرآن: أی.
(4) مانند این آیه سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ فصّلت/ 53 «به زودی نشانه‌های خود را در افقها [ی گوناگون] و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود، تا برایشان روشن گردد که او خود حق است.» و نیز آیه 105 سوره یوسف: وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَةٍ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَمُرُّونَ عَلَیْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ «و چه بسیار نشانه‌ها در آسمانها و زمین است که بر آنها می‌گذرند، در حالی که از آنها روی برمی‌گردانند.» نیز در سوره نحل آیات 11- 13 پس از ذکر آفرینش درختان، باغها، شب و روز و غیر اینها، همه را آیه و نشانه‌ای از علم و قدرت آفریدگار برای متفکران و خردورزان معرّفی کرده است.