آشنایی با علوم قرآنی صفحه 16

در قرآن کریم بپردازیم.

آن گونه که لغت‌شناسان اوّلیّه عرب گفته‌اند، معنی اصلی «وحی، ایحاء» پوشیده اعلام کردن است، و بدین جهت الهام (در دل افکندن) هم وحی نامیده شده. بر همین مبنا به اشاره و ایما و سخن پنهانی هم وحی گفته شده. «1» راغب اصفهانی نخستین معنی «وحی» را «اشاره سریع» ذکر کرده. «2» بنابراین هر نوع آگاه کردن و اطّلاع دادن به صورت پوشیده و پنهان وحی است. با عنایت به این معانی اصلی است که قرآن مجید مشتقات «وحی» را در مورد زیر به کار برده است:

1- پیغام خداوند به فرشتگان:

1- پیغام خداوند به فرشتگان:

إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَی الْمَلائِکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا «3» «هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی می‌کرد که من با شما هستم، پس کسانی را که ایمان آورده‌اند ثابت قدم بدارید.»

2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات:

2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات:

وَ أَوْحی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ* ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ «4» ... «و پروردگار تو به زنبور عسل وحی [هدایت غریزی] کرد که از پاره‌ای کوهها و از برخی درختان و از آنچه داربست می‌کنند، خانه‌هایی برای خود درست کن، سپس از همه میوه‌ها بخور.» از این معنی به «تسخیر» یعنی «فرمانبردار گردانیدن آفریدگار» نیز تعبیر می‌کنند «5» که شامل همه عوامل طبیعی و قوانین جاری در جهان می‌شود و بر این مبناست که می‌فرماید: وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها «6» «و [پس از آفرینش آسمانها] در هر آسمانی کار [مربوط به] آن را وحی فرمود و مقرّر داشت.»

__________________________________________________
(1) ابن منظور، لسان العرب، 15/ 241.
(2) ر ک: المفردات فی غریب القرآن: وحی.
(3) انفال/ 12.
(4) نحل/ 67- 68. جهت مقایسه و درک بهتر معنی وحی، ترجمه آیه از تفسیر کشف الاسرار تألیف میبدی، رشید الدین نیز نقل می‌شود: «خداوند تو آگاهی افکند زنبور عسل را [و دریافت را در دل ایشان داد] که خانه گیرید در کوهها و در درخت و در بنایی که سازند. پس می‌خورید از گل هر میوه‌ای ...» (5/ 408).
(5) ر ک: تفلیسی، حبیش بن ابراهیم، وجوه قرآن، به اهتمام دکتر محقّق، ص 306. گفتنی است که مؤلف کتاب صورتهای گوناگون کاربرد یک کلمه را به مناسبتهای مختلف در قرآن برمی‌شمرد، چنان‌که برای کلمه «وحی» تا ده معنی و مورد استعمال برشمرده است. ما به نقل چهار معنی مهمتر بسنده کردیم.
(6) فصّلت/ 12.