آشنایی با علوم قرآنی صفحه 160

و جن گرد هم آیند و دست در دست هم نهند نمی‌توانند همانند قرآن بیاورند: قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً «1» «بگو: اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند مانند آن را نخواهند آورد هر چند برخی از آنان پشتیبان برخی [دیگر] باشند. «2»»

ناگفته نماند مقصود از تحدّی آن است که مدّعی سخنی ارائه دهد که چون با کلام اللّه مقایسه شود، همانند یا نزدیک بدان باشد، یعنی با همان معیار که سخنان بلیغ را ارزیابی می‌کنند گفتار مدّعی را با قرآن بسنجند و نظر دهند. این مقایسه و سخن سنجی در قبل از اسلام بین شاعران عرب رایج بوده و بدین شرح است:

پیشینه تحدّی و معارضه‌

پیشینه تحدّی و معارضه

پیش از ظهور اسلام مسابقه ادبی و معارضه «3» شعری بین اقوام عرب رسم بود و بیشتر در بازار عکاظ انجام می‌گرفت. از مکانهایی که هر ساله در بیست روز اوّل ذی القعده قبایل عرب گرد می‌آمدند بازار عکاظ بود که سه شبانه‌روز راه تا مکّه فاصله داشت. آنها که قصد حج داشتند مدتی در آن مرکز تجاری اقامت می‌کردند و سپس برای انجام دادن مراسم- مطابق رسوم جاهلیّت- به مکه می‌رفتند. «4» درباره موقعیّت این بازار نوشته‌اند: «در عکاظ از اجتماع دینی و اقتصادی استفاده شده بود و محلّی برای اشاعه فرهنگ و ادب و مسائل سیاسی نیز بود. در آن جا شعرا اشعار خود را می‌خواندند و قبایل و طوایف از

__________________________________________________
(1) إسراء/ 88.
(2) در سوره طور آیه 34 به آوردن «سخنی نو» مانند قرآن فرا خوانده شده‌اند: فَلْیَأْتُوا بِحَدِیثٍ مِثْلِهِ إِنْ کانُوا صادِقِینَ «پس اگر راست می‌گویند، سخنی مثل آن بیاورند». توضیح این که در کلمه «حدیث»- که در آیه به «سخن» ترجمه شده- مفهوم نو بودن (با توجّه به ریشه آن) وجود دارد، چنان که عرب گوید: «ثمر حدیث» یعنی میوه تازه و «غلام حدیث» یعنی پسر تازه به دنیا آمده. ر ک: عسکری، ابو هلال، الفروق فی اللغة، ترجمه و تعلیق و تصحیح دکتر علوی مقدم، محمّد 1/ 352. و نیز شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن 1/ 464.
(3) معارضه: مقابله کردن دو خصم و دو حریف با یکدیگر- ستیزه کردن- رویارویی (فرهنگ فارسی).
(4) فرهنگ فارسی، اعلام: عکاظ.