آشنایی با علوم قرآنی صفحه 161

مفاخر و مناقب خود سخن می‌گفتند و پیمانهای صلح و آشتی در آن بسته می‌شد «1»». در همین جاست که حولیّات قرائت و در معرض نمایش و داوری سخن‌شناسان گذاشته می‌شد.

حولیّات به قصایدی گفته می‌شد که شاعر برای سرودن و نظم و تهذیب آن یک سال (حول) کار کرده باشد. «2» در واقع این شعرسرایی و مسابقه ادبی هر ساله، تنها جلوه کار فرهنگی و تلاش ادبی رسمی عربها قبل از اسلام بود که موجب اصالت زبان و قدرت ادبی آن هم شده بود. در چنین اجتماعی و با وجود چنان رسمی است که قرآن آن سخنوران و سخن‌شناسان را به تحدّی و معارضه دعوت می‌کند.

روش معارضه‌

روش معارضه

رویارویی دو اثر ادبی و ارزیابی برتری یکی از آن دو بر دیگری باید بر طبق قاعده‌ای باشد که صاحب نظران علوم بلاغی آن را پذیرفته و گفته‌اند: بین دو سخن معارضه واقع نمی‌شود مگر این که میان آن دو تشابه و نزدیکی باشد، به صورتی که در مقایسه با هم قابل تشخیص نباشند یا بسیار همانند باشند. روش کسی که بخواهد با خطبه یا شعر دیگری معارضه کند این است که سخن جدیدی بگوید و معنی بدیعی بیافریند، سپس در لفظ و معنی ادعای برابری یا برتری کند، نه این که از گوشه و کنار گفتار طرف مقابل کلماتی بردارد و یکی را به جای دیگری گذارد و الفاظ را به هم بپیوندد چون وصله کردن لباس، آن‌گاه ادعای معارضه نماید. «3»

آیا با قرآن معارضه شده؟

آیا با قرآن معارضه شده؟

اگر کسی را این شبهه پیش آید که از کجا معلوم همانند قرآن گفته نشده، در جواب گوییم: از مسلّمیات تاریخ است که اسلام و پیامبرش مخالفان و منکران فراوان داشتند و در بین آنان سخنوران و شاعران توانایی بودند که برای منصرف کردن حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و اله از دعوتش کوشش بسیار می‌کردند. از دیگر سو به حکم عقل و تجربه اگر از

__________________________________________________
(1) زریاب، عباس، سیره رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله، 66. نیز ر ک: ابو زهره، محمّد، معجزه بزرگ، 84.
(2) ر ک: اقرب الموارد، لغت‌نامه.
(3) العماری، علی، معارضات القرآن؛ رسالة الإسلام (مجلّه)، شوال 1378، سال 11، 2/ 207، با اندک تصرّف در ترجمه.