- درآمد 1
- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- آداب قرائت قرآن 51
- اشاره 51
- 2- استعاذه: 52
- 1- طهارت: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 4- تلاوت: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- خط رایج در حجاز 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- کتاب 90
- قرآن 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- تعریف قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سورهها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سورهها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سورهها 104
- سورههای عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سورهها 109
- اشاره 110
- سورههای مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سورههای مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- تأویل 120
- 1- تأویل متشابه 120
- اشاره 120
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- لزوم تفسیر 126
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- اشاره 130
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر اجتهادی 140
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- روش معارضه 161
- اشاره 162
- وجوه اعجاز قرآن 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
کسانی کاری خواسته شود که انگیزه‌ای برای انجام دادنش دارند، ولی آن کار را انجام ندهند، این نشان عجز و درماندگی آنهاست.
از این دو مقدمه بدیهی به این نتیجه قطعی می‌رسیم: عرب و عجم که مخاطب تحدّی قرآن بودند و بدان ایمان نداشتند انگیزه‌ای بس مهم برای پاسخ دادن به آن مبارزطلبی داشتند، زیرا منع پیامبر از تلاوت و ابلاغ قرآن به دیگران و جلوگیری از گسترش اسلام آرمان آنها بود، چون پیروزی پیامبر و پیشرفت اسلام سبب از بین رفتن آیین و حیثیّت و ریاست آنان می‌شد چنان که شد. آنها به جنگ و کشته شدن تن در دادند و مبارزه کردند ولی نتوانستند معارضه کنند، زیرا اگر مانند سوره‌ای کوچک هم آورده بودند مخالفان و دشمنان حتما ثبت و ضبط می‌کردند و در مجالس و کوی و بازار می‌خواندند و خبرش به ما می‌رسید، چون انگیزه برای نشر چنین اخبار مهمی زیاد است. همچنان که سخنان پست و بی‌مایه مسیلمه کذّاب «1» نقل شده و در کتب تاریخ و ادب ثبت است. بنابراین یقین پیدا می‌کنیم که آن خداوندان سخن و اعراب زبان‌آور اصلا توانایی مقابله و معارضه با قرآن را در خود ندیدند و اثری عرضه نکردند. اگر بعضی هوس کردند و در این دریای ژرف و شگرف وارد شدند غرقه گشتند و اعجاز قرآن را بیشتر نشان دادند.
وجوه اعجاز قرآن
اشاره
وجوه اعجاز قرآن
کتابها و مقالاتی که درباره قرآن از نویسندگان مسلمان و غیر مسلمان بر جا مانده
__________________________________________________
(1) مسیلمه کذّاب: در یمامه خروج کرد و دعوی نبوّت داشت. در سال یازدهم هجری خالد بن ولید به فرمان ابی بکر بن ابی قحافه او را بکشت و فتنه پیروانش را بنشاند. (برگزیده از لغت‌نامه). ادعا می‌کرد سخنانی به او وحی می‌شود که بعضی آنها را در معارضه با قرآن دانسته‌اند. جاحظ ادیب سترگ عرب (م. 255 ه. ق.) در کتاب الحیوان ضمن نام بردن از «ضفدع» (قورباغه) می‌نویسد: نمی‌دانم چه چیز مسیلمه را برانگیخته که از آن حیوان سخن گوید و پندارد که از چیزهایی است که به او وحی شده: یا ضفدع بنت ضفدعین، نقّی ما تنقّین، أعلاک فی الماء و أسفلک فی الطین. لا الشارب تمنعین و لا الماء تکدرین (ای چغز [قورباغه] دختر چغزها، صدا کن [چه خوب] صدا می‌کنی. بالایت در آب است و پایینت در گل، نه آشامنده [آب] را منع می‌کنی و نه آب را گل‌آلود می‌نمایی). به نقل از: معارضات القرآن، رسالة الاسلام سال 11، 2/ 209.
نویسنده مقاله- که استاد دانشگاه الأزهر بوده- معتقد است اصولا ادیبی به معارضه جدّی با قرآن نپرداخته زیرا آن را در مرتبه‌ای دست نیافتنی دیده، چنان که جاحظ نیز بر همین نظر بوده.