آشنایی با علوم قرآنی صفحه 165

هر کلمه و معنی ثانوی یا مجازی و اصطلاحی آن کوششهای فراوان کرده‌اند تا دقت و ظرافتی که در کاربرد الفاظ قرآن است روشن کنند و پرده از راز فصاحت سخن خدا بردارند. «1»

2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی‌

2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی

در آیات قرآن رعایت کامل اقتضای حال و مقام شده است در حدّی که نظیری برای آن متصوّر نیست. قرآن در هر موضوعی گویاترین زبان و شیواترین سبک بیان را برای ادای معانی دارد، در حدی که از بلاغت خارق العاده‌اش به «ابر رسانایی» تعبیر کرده‌اند، «که در کمترین قالب و ساختار کلامی، بیشترین و توبر توترین معانی را می‌رساند «2»» و اینک چند مثال:

«وَ قِیلَ یا أَرْضُ ابْلَعِی ماءَکِ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْماءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» هود/ 44 «و گفته شد ای زمین! آب خود را بلع کن، و ای آسمان دست بردار، و آب خشک شد و کار صورت پذیرفت، و کشتی بر جودی نشست، و گفته شد دور باد رحمت خدا از ستمکاران.» آیات قبلی صحنه‌ای از طوفانی سهمناک را ترسیم کرده است. آب از آسمان می‌بارد و از زمین می‌جوشد. امواج خشن تا قلل کوهها را فرامی‌گیرد ... بدکاران به کیفر می‌رسند. هیچ راه گریز و پناهگاهی برای آنان نیست حتّی برای پسر نوح. امّا یک‌باره فقط یک آیه صحنه را دگرگون می‌کند. آیه‌ای که با تمام ایجاز بار معنایی وسیعی با خود حمل می‌کند و زیبایی‌شناسان زبان قرآن در آن شگفتیها دیده‌اند، از جمله عبد القاهر جرجانی به این موارد تأکید می‌کند: استعاره‌های أبلعی و أقلعی. مطابقت [صنعت تضاد] ارض و سماء. مناسبت ابلعی و اقلعی. خطاب به زمین، آن هم با حرف ندای «یا» به جای «ایّتها» (تا قدرت فائقه الهی را بر زمین برساند).

__________________________________________________
(1) از مهم‌ترین و نوترین این آثار المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته می‌باشد که به اشراف و مقدّمه استاد محمّد واعظزاده خراسانی تألیف شده و در آن می‌نویسند: «لغت قرآن فقهی (فهم عمیق) مخصوص به خود دارد که ارتباط زیادی با اعجاز آن پیدا می‌کند» 1/ 14. در این اثر بدیع معنی هر کلمه به ترتیب تاریخی نقل شده.
(2) دلائل الإعجاز، 87 به نقل از زبان قرآن، 241. «ابر رسانایی» تعبیری است رسا برای بلاغت خارق العاده سخن خداوند که مؤلف محترم آن کتاب به کار برده است.