- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- درآمد 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- اشاره 51
- آداب قرائت قرآن 51
- 1- طهارت: 52
- 2- استعاذه: 52
- 4- تلاوت: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- خط رایج در حجاز 57
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- قرآن 90
- کتاب 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- تعریف قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سورهها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سورهها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سورهها 104
- سورههای عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سورهها 109
- اشاره 110
- سورههای مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سورههای مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- تأویل 120
- 1- تأویل متشابه 120
- اشاره 120
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- لزوم تفسیر 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- اشاره 130
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- تفسیر اجتهادی 140
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- روش معارضه 161
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- وجوه اعجاز قرآن 162
- اشاره 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
تصویر هنری در قرآن
تصویر هنری در قرآن
مفسّران و ادیبان پیشین از منظر هنری به قرآن نگریسته و بحثها کرده و موی به دو نیم شکافته‌اند، امّا بدیهی است که در فضای مباحث ادبی کهن دم می‌زدند و سخن امروز را نگفته‌اند. بنابراین شایسته است با دیدگاههای جدید ادبی نیز به سخن الهی بنگریم و راز جذّابیّت و اعجاز آن را روشنتر کنیم. در این باره ادبای عرب‌زبان آثاری گرانقدر تألیف کرده‌اند که از آن میان التّصویر الفنّی فی القرآن تألیف ادیب مبارز سیّد قطب یاد کردنی است. «1» نویسنده پس از بحثهای مقدماتی به این نتیجه می‌رسد که یکی از علل تأثیر فوق العاده قرآن، در تصویرگری و شخصیّت دادن به معانی انتزاعی و بی‌جان و صحنه‌پردازیهای آن است، به طوری که خواننده کلام اللّه با کلمات خشک و بی‌روح و تعبیرهای معمولی سر و کار ندارد، بلکه سخن به گونه‌ای است که موضوعات معنوی و ذهنی و حالات نفسانی و حتّی رویدادهای روز قیامت نیز همه جان می‌گیرد و به حرکت درمی‌آید و به صورت تابلوهای زیبا و گویا به چشم می‌آید:
«به قسمی که منظره سمعی برای شنونده بزودی تبدیل به منظره بصری و صحنه‌ای تماشایی می‌گردد ... این جا خود زندگی است که چهره‌گشایی می‌کند نه حکایت زندگی! ابزاری که به وسیله آن معانی ذهنی و حالتهای نفسانی ... مجسم می‌گردد تنها و تنها به وسیله همین الفاظ جامد- یعنی واژه‌های بی‌جان- صورت می‌گیرد، نه شخصی است که گزارشگر و نه رنگی است که نمایشگر باشد. اگر این «دقیقه» را درک کنیم به گوشه‌ای از رازهای اعجاز قرآن آشنا شده‌ایم ... لازم است خاطرنشان کنیم که تصویر هنری در قرآن تصویری است آمیخته با رنگ و جنبش و موسیقی و زنگ کلمات و نغمه عبارات و سجع «2» جملات به گونه‌ای که دیده و گوش و حس و خیال و هوش و وجدان را از خود
__________________________________________________
(1) دانشمند و نویسنده و مفسّر قرآن که در راه مبارزه با حاکمان ستمگر مصر در سال 1966 میلادی به قتل رسید. کتاب نامبرده با نام آفرینش هنری در قرآن توسط استاد محمّد مهدی فولادوند با نثری ادیبانه به پارسی برگردانده شده و مأخذ ماست.
(2) کلمات هماهنگ و موزون که در پایان بند آیات آمده «فاصله» نامیده می‌شود نه سجع، هم به احترام کلام خداوند، و هم برای فرق نهادن بین آنها با سجعهای کاهنان. توضیح بیشتر بعد خواهد آمد.