آشنایی با علوم قرآنی صفحه 174

عقیده کرد ... آن‌گاه زیبایی نیز در القای عقیده به مرز کمال می‌رسد. «1»»

در نتیجه این فصاحت و بلاغت و آرایه‌های ادبی زبان قرآن «سهل ممتنع» شده، و با آن که برای مخاطبان روشن و قابل فهم است، آوردن مثلش ممتنع گشته. «2»

آنچه نقل شد اندکی از جمال صوری و مزایای ادبی کتاب خدا بود که بر روی هم اعجاز بیانی قرآن را تشکیل می‌دهد، ولی از یاد نبریم که این ظاهر، باطنی دارد که هدف اصلی است و آن اصول عقیدتی اسلام و تعلیمات انسان‌ساز قرآن است که بلاغت کلام و آرایه‌ها هم برای زیبا بیان کردن و قبولاندن همانهاست. بحث بعدی ما برشمردن این وجوه اعجاز است.

4- معارف قرآن‌

اشاره

4- معارف قرآن

معارف عالی و حقایق آسمانی که اصول عقیدتی اسلام است و با عقل و فطرت آدمی سازگار می‌باشد، در قرآن با بیانی رسا و روشن بیان شده و مجموعه هماهنگ و استواری است که محال است انسانی عادی- تا چه رسد به امّی- بتواند آن را وضع کند.

برجسته‌ترین این معارف «توحید» است که پایه و درونمایه سایر عقاید و تعلیمات اسلام می‌باشد و نه تنها ابتدا و انتهای زندگی انسان را با آیاتی مانند إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ «3» روشن می‌کند، بلکه به زندگی جهت و هدف و معنی می‌دهد و مسلمانان را از حیرت و پوچی می‌رهاند. از آیاتی که در عین ایجاز استدلالی محکم و عقلی بر اثبات مبدأ متعال دارد این آیه است: أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَیْرِ شَیْ‌ءٍ أَمْ هُمُ الْخالِقُونَ «4» «آیا از هیچ [نه چیزی] خلق شده‌اند؟

یا خودشان خالق [خود] هستند؟» چون دو شقّی که مورد استفهام واقع شده به بداهت عقل باطل است، شق سوم- که به سبب وضوح یاد نشده- صحیح خواهد بود، یعنی آفریدگاری نه مانند خودمان ما را

__________________________________________________
(1) همان، 134.
(2) علّامه شهرستانی «سهل ممتنع» بودن قرآن را از وجوه اعجازش شمرده، می‌گوید این خصوصیّت ملاک اعجاز و تفوق نهایی شعری بر شعر دیگر بود. ر ک: اعجاز القرآن فی مذهب الشیعة الامامیّه، رسالة الاسلام، سال 3، ص 299.
(3) بقره/ 156. نیز آیه إِلَی اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً مائده/ 48.
(4) طور/ 35.