آشنایی با علوم قرآنی صفحه 178

آنچه بدانها سوگند یاد کرده (مقسم به)، اهمّیت آنچه را برایش قسم خورده (مقسم له) نیز می‌رساند.

از نمونه‌های دیگر سوره 92 (لیل) است که با قسم به شب و روز و آفریدگار نر و ماده شروع می‌شود، و سوره 93 با سوگند به روشنایی روز: وَ الضُّحی.

امّا از آدمیان، خداوند تنها در یک مورد به جان مقدس نبیّ معظّم خود قسم یاد کرده، آن هم برای تسلّی پیامبر و بیان حال منکران انبیا که سرمست غرورند و کور باطن: لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفِی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ «1» «به جان تو سوگند، که آنان [قوم لوط] در مستی خود سرگردان بودند». این سوگند ضمن داستان قوم لوط به صورت جمله معترضه آمده، و حاکی از گرامیداشت پیامبر خدا و محبوب دلها می‌باشد. «2»

5- تشریع و قانون‌گذاری‌

5- تشریع و قانون‌گذاری

با همه اهمّیتی که مباحث عقیدتی و ماوراء طبیعی قرآن دارد، باید بدانیم که تنها کتاب عقیده و ایمان نیست، بلکه آیین‌نامه زندگی فردی و اجتماعی هر مسلمان است، و برنامه رفتار عملی در خانواده و جامعه و حکومت و قضاوت که هر خردمند با انصاف بویژه حقوق‌دانان و علمای تعلیم و تربیت را به شگفتی وامی‌دارد. این قانونها و آیین‌نامه‌ها موضوع دانشی به نام «فقه» و حقوق اسلامی را تشکیل داده و آیاتی هم که به تهذیب نفس و خودسازی مربوط می‌شود موضوع علم اخلاق شده.

بنابر مشهور آیاتی که موضوعات فقهی را در بر دارد و «آیات الاحکام» خوانده می‌شود حدود پانصد آیه «3» است که مطمئن‌ترین منبع استنباط حکمهاست. بیشتر این آیات احکام را به اختصار بیان می‌کند، با وجود این تمام حیات بشری را از آغاز ولادت تا پس از مرگ در مدّ نظر دارد، به صورتی که آیات الاحکام به عبادتهایی چون نماز و روزه و

__________________________________________________
(1) حجر/ 72.
(2) برای توضیحات بیشتر درباره سوگندهای قرآن ر ک: ترجمه الاتقان، نوع شصت و هفتم 2/ 421- 426.
(3) ر ک: دانش‌پژوه، محمّد تقی، فهرستواره فقه هزار و چهارصد ساله اسلامی، 233. این کتاب خود گستردگی فقه اسلامی و کتابهای فراوانی که در هر قرن راجع به فقه تألیف شده نشان می‌دهد. مجموع آیات احکام نیز در یک کتاب جمع‌آوری شده مانند: احکام قرآن تألیف خزائلی، محمّد.