- درآمد 1
- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- معانی وحی 15
- اشاره 15
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء اربعة عشر 44
- قرّاء عشره 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- آداب قرائت قرآن 51
- اشاره 51
- 3- سکوت و استماع: 52
- 4- تلاوت: 52
- 1- طهارت: 52
- 2- استعاذه: 52
- تجوید 53
- 5- ترتیل: 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- خط رایج در حجاز 57
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- نام نوشتافزارها 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- اشاره 89
- قرآن 90
- کتاب 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- تعریف قرآن 92
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سورهها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سورهها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سورهها 104
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سورهها 109
- سورههای عزائم 109
- اشاره 110
- سورههای مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سورههای مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- توضیح 119
- تأویل 120
- اشاره 120
- 1- تأویل متشابه 120
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- لزوم تفسیر 126
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- اشاره 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر اجتهادی 140
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- بازگشت به قرآن 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- روش معارضه 161
- وجوه اعجاز قرآن 162
- اشاره 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
حقّ کلام اللّه را تضییع نکرده باشد. از دیگر سو میداند که قرآن اقیانوس ژرف و گستردهای است که غوّاصان معرفت و طالبان هدایت را به قدر تلاش و ظرفیتشان از لئالی ارزشمند خود نصیب میبخشد؛ چنان که در سالهای اخیر هم قرآن پژوهان حوزه و دانشگاه آثاری چند از ترجمه و تفسیر و تاریخ قرآن و اعجاز آن تألیف کردهاند که هر یک به قدر خود روشنگر عظمت و رفعت سخن الهی است، امّا چون کلمات خدا پایان ندارد و مزایای قرآن بیشمار است جای بازنویسی و بهرهگیریهای تازه از این کتاب زنده و پاینده وجود دارد.
امّا اثری که با نام آشنایی با علوم قرآنی عرضه میشود، به توصیه مدیریت ارجمند سازمان «سمت» برابر برنامه این درس فراهم آمده، تا در رشته تحصیلی ادبیّات فارسی تدریس شود؛ با وجود این مطالب به زبانی است که میتواند برای هر طالب علمی سودمند باشد.
و اینک چند یادآوری:
1- با توجّه به هدف مذکور کوشش نویسنده بر این بوده است که از بحثهای کهنه (مانند حدوث و قدم قرآن) یا شبهه برانگیز پرهیز کند و به مباحثی که اهمّیت و اصالت قرآن را میرساند و مایه افزایش ایمان و عمل صالح است بیشتر بپردازد، و همه جا بحث را مستند و مستدلّ به پایان برد.
2- به رعایت برنامه درسی بسیاری از یادداشتهای فراهم آمده حذف شد، و آنچه نقلش مناسب مقام بود ولی حفظ آنها ضرورت نداشت به صورت پاورقی توضیحی ذیل صفحه آمد.
3- مشخصات کامل کتابهای مأخذ در پایان آمده امّا در پی نوشتها برای اختصار به ذکر مؤلف و کتابش بسنده شده.
4- فهرست اصطلاحاتی که در متن توضیح داده شده و دیگر کلمات کلیدی در پایان کتاب آمده تا یادگیری و حفظ آنها آسانتر شود و نمایهای از کتاب باشد.
کتابهایی، از این دست مبتنی بر منقولات و اسناد و کتب پیشینیان است که نویسنده هم طبعا از آنها بهره جسته، بنابراین بر ذمّه خود فرض میداند از تمام کسانی که در راه قرآن پژوهی بویژه در عصر کنونی پیش قدم بودهاند سپاسگزاری کند، و برای همگان از خداوند وهّاب پاداش دوجهانی بطلبد؛ و برای خطاهای ناخواسته در این دفتر عرض کند:
رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا ...
مشهد- محمّد مهدی رکنی یزدی بهمن ماه 1378