آشنایی با علوم قرآنی صفحه 37

می‌کرد و در همه این موارد به شیواترین زبان بیان شده بود و تأثیری شگرف داشت.

اصحاب چون کلام اللّه را فرا می‌گرفتند در حضور پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله به تکرار می‌خواندند تا درستی قرائتشان را گواهی کند، و بعد از حفظ برای دیگران بازگو می‌کردند.

بدین ترتیب چند روز بعد از نزول آیه یا سوره‌ای، سینه به سینه اصحاب گشته حفظ و ضبط می‌شد. «1»

تعلیم قرآن‌

تعلیم قرآن

هر چند در سالهای نخست بعثت و در مکّه، تلاوت آیات قرآن به وسیله رسول مکرّم صلّی اللّه علیه و اله با دشواری، مخالفت، استهزا و بر پا کردن غوغا همراه بود «2»؛ امّا برخلاف این کارشکنی‌ها پیامی نوین بود که اندیشه‌های آزاد بی‌تعصّب و دلهای حق‌طلب را تسخیر می‌کرد «3» و پیامبر هم پنهان و آشکارا به قرائت و تعلیم قرآن می‌پرداخت و با آن اسلام را معرّفی می‌کرد.

چون آن حضرت به مدینه هجرت کرد و حکومت مستقلّ اسلامی تشکیل شد، تعلیم قرآن و اقراء «4» با نظم و آدابی مناسب انجام می‌گرفت و به دستور رسول اکرم صلّی اللّه علیه و اله گروهی قابل توجّه از صحابه موظّف شدند به قرائت کلام اللّه و تعلیم آن به نو مسلمانان و آموزش

__________________________________________________
(1) ر ک: ترجمه الإتقان 1/ 323؛ زنجانی، تاریخ قرآن، 34- 35.
(2) وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَغْلِبُونَ: فصّلت/ 26 «و کسانی که کافر شدند گفتند: به این قرآن گوش مدهید و سخن لغو در آن اندازید، شاید شما پیروز شوید.»
(3) درباره تأثیر قرائت قرآن در شنوندگان و گرویدن آنها به اسلام شواهد فراوان است. از جمله ر ک: رامیار، تاریخ قرآن، ص 214 به بعد، که ایمان آوردن شاعر سخن شناس طفیل بن عمرو (م. 11) را شرح می‌دهد.

نمونه دیگر: 219- 220.

(4) اقراء: در لغت به معنی «خواندن آموختن» (فرهنگ فارسی)، وادار به خواندن کردن و به تعبیر صاحب منتهی الأرب «خوانانیدن» و مقری نعت است از آن.

در اصطلاح، عبارت از این است که: قاری قرآن را به خواندن دعوت کنند و دعوت کننده به استماع قرائت بپردازد تا لغزش و اشتباه او را جبران کند. پژوهشی در تاریخ قرآن، ذیل صفحه 238. در همین مأخذ آمده است: «پیامبر اکرم اصرار داشت، اصحاب قرآن را به خاطر بسپارند و حتّی به منظور اقراء آنان را وادار به خواندن می‌کرد.»