آشنایی با علوم قرآنی صفحه 39

نهضت قرآن آموزی از نخستین سالهای نزول آیات- چندان گسترده و فراگیر بود که شامل حال زنان نیز می‌شد، چنان‌که بعضی مهریه‌شان را تعلیم سوره‌ای از کلام اللّه قرار می‌دادند و بعضی از زنان تا آن حد کوشا و علاقه‌مند بودند که تمام قرآن را از بر کرده بودند.

ابن سعد در الطبقات نقل می‌کند که: امّ ورقه- دختر عبد اللّه بن حارث- قرآن را جمع کرده بود. رسول معظّم به دیدن این زن می‌رفت و او را «شهیده» می‌خواند. همچنین نام بانوانی چون حفصه و عایشه و امّ سلمه در میان قاریان به چشم می‌خورد. «1»

اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن‌

اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن

در تاریخ جمع و نگاهداری کلام اللّه، قرائت و از بر کردن آن مهمتر از کتابت شمرده می‌شود، زیرا با وجود دشواریهایی که نوشتن- به سبب کمبود نوشت‌افزار و نویسنده- داشت، شنیدن و خواندن و به خاطر سپردن تدریجی آیات نازل شده برای یاران پیامبر صلّی اللّه علیه و اله کاری بس آسانتر و سریعتر بود، زیرا طبیعی است که درس ناخواندگان از راه استماع و حفظ کردن مطالب را می‌آموزند و به ذهن می‌سپارند. بدین جهت از نخستین سالهای نزول آیات و قبل از این که به کتابت درآید، قرآن مجید در حافظه گرویدگان نگهداری می‌شد و با تکرار و بازخوانی در دلها تثبیت می‌گشت.

این شیوه از پاسداری سخن خدا در آن زمان امری رایج و با سابقه بود، چنان‌که علاقه فراوان عرب به شعر (ادبیّات) و علم انساب «2» (بخشی از تاریخ قومی) انگیزه از برکردن قصاید بلند و نسبهای طولانی بزرگان قبایل می‌شد. آنچه این یادگیری را مدد می‌کرد حافظه قوی آنان بود. درباره قوّت حافظه و توان از برکردن شعر و سلسله انساب

__________________________________________________

می‌کردند» المغازی، 2/ 347 به نقل از: مقدّمه‌ای بر تاریخ قرائات قرآن کریم، 26.

(1) ر ک: ترجمه الاتقان، نوع بیستم در شناختن حفّاظ و راویان قرآن، 1/ 244. نیز: العطّار، داود، موجز علوم القرآن، 153. در تشویق به یادگیری و یاد دادن سخن خدا در حدیث صحیح نبوی آمده: خیرکم من تعلّم القرآن و علّمه «بهترین شما کسی است که قرآن را بیاموزد و به دیگران تعلیم دهد.» ترجمه الاتقان، نوع سی و چهارم، 323.
(2) علم الأنساب: دانشی است که از نسبهای مردم [نژادها، دودمانها] و قاعده‌های کلّی و جزئی آن سخن می‌دارد و غرض از آن احتراز از خطا در تعیین نسب اشخاص است. ر ک: لغت‌نامه دهخدا: انساب.